The grotesque: archeology of an anti-code

Abstract

Kategorii groteski nie można określać po prostu jako sprawy formy. Jako zjawisko natury estetycznej kształtuje się ona na płaszczyźnie zmieszania z elementami nacechowanymi „monstrualnie” (zresztą bardzo często jest produktem zmieszania różnych składników). Groteski nie można opisać inaczej niż poprzez ukazanie związków z systemem określonych wartości ideowych. Historyczne ujęcie idei groteski wskazuje na nią jako na wyraźną degradację natury, na odwrócenia walorów normalnie estetycznie akceptowanych oraz na inwazję elementów cieleśnie trywialnych. Groteska jawi się jako dynamiczna struktura „antymimetyczna”, przy czym dekodowanie konwencji mimetycznych zasadza się na wyraźnej krytyce norm obowiązujących w naturze i w społeczeństwie, podobnie jak na odrzuceniu zasad funkcjonujących w sztukach kanonicznych (klasycznych). Opierając się na dużym zespole przykładów historycznych wywodzących się z dawnej tradycji średniowiecznej (Rabelais'go, co dowodnie wykazał Michaił Bachtin), z Jonathana Swifta, Charlesa Fouriera, a wreszcie Franza Kafki i Jeana Geneta, praca obecna proponuje wyróżnienie dwóch kategorii groteski. Są one wyznaczone przez ich funkcje ideowe, podobnie jak poprzez pewne cechy immanentne. A oto owe: dwie kategorie groteski: a) groteska kontynuacji (ciągłości) zasadzająca się na dynamice „karnawalizacji” integrującej substancję racjonalną i irracjonalną. b) groteska antykontynuacji, która polega na degradacji tego, co bywało akceptowane, na atakowaniu uznawanych wartości. Groteska kontynuacji ma w sobie coś z założeń dionizyjskich oraz niektórych form utopii libertyńskich. Natomiast groteska antykontynuacji odgrywa poważną rolę w satyrze; rola ta polega na waloryzacji składników trywialnych i animalnych z równoczesnym ich zaprzeczeniem (Verneinung). Rozprawa prowadzi do wniosku, że groteska jest równocześnie formą uznania dla ideologii (idei), jest także historią wyobrażeń społecznych; teoria ta uchyla również pogląd sprowadzający groteskę wyłącznie do zabiegów formalnych.