| dc.description.abstract | Nawiązując do wykazanego w poprzednim artykule braku jednoznacznego,
naukowo sformułowanego pojęcia „roman-fleuve” oraz chaosu panującego w dziedzinie
prób ustalenia desygnatu nazwy (formy strukturalnej) — omówiono wyniki
analizy z aspektu rodzajowego trzynastu cyklów powieściowych, określanych dotychczas
mianem „powieści-rzeki”.
Jako ceł badań postawiono: a) ustalenie powodów, które sprawiły, że rozpatrywane
utwory określono wspólną nazwą „roman-fleuve'; b) skonstatowanie,
czy utwory te posiadają cechy przypisywane „powieści-rzece” w cytowanych poprzednio
wypowiedziach teoretycznych; c) przekonanie się, czy między poszczególnymi
utworami nie ma tak znacznych różnic gatunkowych, aby wykluczały one
możliwość określenia ich jedną nazwą, przyjętą dla nowej odmiany powieściowej.
W wyniku przeprowadzonych dociekań ustalono, iż analizowane utwory posiadają
co prawda kilka wspólnych cech, ale nawet one realizowane są często tak
odmiennie, iż niepodobna ich uznać za wyróżniki gatunkowe. Różnice te dotyczą
przede wszystkim roli czasu w organizacji fabuły oraz sposobu realizowania zaplanowanej
jedności strukturalnej cyklu.
Spośród analizowanych utworów wyodrębniono jednak grupę powieści, w której
powtarzające się cechy są ze sobą ściśle strukturalnie związane i tworzą zamkniętą
formę strukturalną. Grupę tę stanowią utwory określane pomocniczo
w trakcie przeprowadzania analizy jako „powieści rodowe”.
„Solidaryzując się z najczęstszą w źródłach polskich definicją określającą „powieść-
rzekę” jako „wielotomowy cykl powieści przedstawiających dzieje rodziny
przez kilka pokoleń” !, zajęto stanowisko, iż tego rodzaju definicja nie podaje
wszystkich cech strukturalnych „roman-fleuve".
Jako wyróżniki gatunkowe wysunięto następujące cechy, uwzględniając równocześnie
ich relacje strukturalne.
1) Powieść typu „roman-fleuve” stanowi jedność treściowo-kompozycyjną,
mimo różnorodności i bogactwa motywów fabularnych.
2) „Powieść-rzeka” na przykładzie historii typowego rodu w kilku pokoleniach
odzwierciedla fazy rozwoju danego społeczeństwa w określonej epoce historycznej.
3) Fabuła „powieści-rzeki” ciąży ku epoce współczesnej autorowi, obejmując
nieraz okres nieco wcześniejszy na zasadzie „genealogii” teraźniejszości.
4) Powieść typu „roman-fleuve” przedstawia dobór zdarzeń mających sprawić
wrażenie nieprzerwanego toku życia codziennego, z usunięciem kryterium selekcji
według ważności historycznej lub społecznej.
5) Stosowana technika literacka dąży do obudzenia w czytelniku wrażenia
upływającego czasu.
6) Autor „powieści-rzeki” kształtuje postacie za pomocą szczegółowej i wnikliwej
charakterystyki zewnętrznej i wewnętrznej.
7) „Powieść-rzeka” odznacza się powolnym biegiem akcji, która opiera się
bardziej na powiązaniach przestrzenno-czasowych niż na łańcuchu zdarzeń przyczynowo-
skutkowych.
8) Epicka rozlewność narracji podkreśla założenia strukturalne „roman-fleuve”.
Za „powieści-rzeki” uznano również 2 cykle powieściowe wydane we Francji
w latach 1947—1961, a mianowicie: Ph. Hériat, La Famille Boussardel i E. Barbier,
Les gens de Mogador.
W rozważaniach na temat wpływu epoki, w której żyją i tworzą autorzy
„roman-fleuve”, na powstanie i ukształtowanie artystyczne omawianej odmiany
powieściowej zwrócono uwagę na zbieżność założeń „powieści-rzeki” z filozoficznymi
kierunkami witalistycznymi.
Rozpatrując zagadnienie recepcji czytelniczej stwierdzono, że powieści typu
„roman-fleuve” cieszyły się szczególnie dużą poczytnością w okresie międzywojennym;
obecnie również można mówić o dużym zainteresowaniu utworami tego
typu, chociaż kształtuje się ono rozmaicie w różnych krajach, wśród czytelników
różnej płci i wieku. Nie przeszkadza to równoczesnemu zainteresowaniu, jakim
cieszą się „małe formy” prozy.
Trudno dać odpowiedź na pytanie, jak będzie się przedstawiać dalsza żywotność
omawianej odmiany powieściowej. Biorąc pod uwagę, iż „powieść-rzeka” wykazała
zdolność adaptacji do zmienionych warunków rodzinnych, potrzeb radia,
telewizji i filmu — należałoby przewidywać dalsze jej istnienie. Można natomiast —
w oparciu o znaną elastyczność struktury rodzajowej — liczyć się z możliwością
modyfikacji pewnych cech strukturalnych „roman-fleuve”. | pl_PL |
