Versuch einer Poetik der Raumes. Der lyrische, epische und dramatische Raum
Streszczenie
Rozprawa niniejsza postawiła przed sobą dwa zasadnicze cele: a) zwrócenie
uwagi na doniosłość kategorii przestrzeni w ogóle dla dzieła literackiego; b) wykazanie,
iż przestrzeń może mieć znaczenie dla poetyki gatunku jako element określający
i decydujący.
Rozpatrzmy po kolei te zagadnienia.
a) Wprawdzie czas (czytania, recytacji lub wystawienia scenicznego) konstytuuje
dzieło literackie, jednakże Świat zaktualizowany, przedstawiony w utworze
posiada swój własny czas i swą własną przestrzeń. Czasowi konstytuującemu
przeciwstawiona jest swoista rzeczywistość kategorii czasu i przestrzeni w utworze
(Zeit-im-Werk, Raum-im-Werk). Pod wpływem jednej z tych kategorii, mianowicie
czasu jako głównego składnika filozoficznej teorii poznania, nowsze literaturoznawstwo
zajęło się prawie wyłącznie kategorią czasu i dość długo po macoszemu
traktowało kategorię przestrzeni.
b) Pojęcia gatunkowe nie kształtują się wyłącznie według poznawczej świadomości
i rozeznania świadomych rzeczy czytelników, zdolnych do „pewnego”
odróżnienia epiki, liryki i dramatu; pojęcia te zależą bezpośrednio od powiązanych
z sobą układów, w których realizuje się w dziele literackim struktura czasu
i przestrzeni. W niniejszej rozprawie przeanalizowano specyficzne układy przestrzeni
lirycznej, epickiej i dramatycznej na przykładzie trzech utworów współczesnej
literatury holenderskiej: utworu poetyckiego Jana van Nijlen, krótkiego
opowiadania Anny Blaman i dramatu Jana Wolkersa.
Symboliczne rozumienie przestrzeni lirycznej, w której stapiają się podmiot
i przedmiot („wspomnienie” w rozumieniu Staigera), przestrzeń epicka jako miejsce
akcji, określone i ukształtowane w zasadniczej zależności od perspektyw narracyjnych, wreszcie przestrzeń dramatyczna jako produkt przez scenę stworzonego
napięcia między widzialnym, tym wszystkim, co tkwi w „środku przedstawionych
zdarzeń” (,„Innen”), a niewidzialnym i jedynie sugerowanym zespołem faktów
„zewnętrznych” („Aussen”) — oto pierwsze, niejako próbnie zaproponowane określenia,
których metaforyczny charakter może być usprawiedliwiony stanem współczesnych
badań nad zagadnieniami przestrzeni.
Collections