Science fiction as Trivialliteratur: some ontological problems

Abstract

Wychodząc od dynamicznej koncepcji wszystkich zjawisk estetycznych praca niniejsza jest próbą ustalenia zbioru kategorii, które by pozwoliły dowieść, dlaczego — zarówno z socjologicznego, jak i filozoficznego punktu widzenia — literatura trywialna (Trivialliteratur) jest lepszym i mocniej uzasadnionym przedmiotem badań socjologicznych niż literatura światowa (Weltliteratur). Jako układy epistemologiczne zjawiska estetyczne z literaturą włącznie nie przystają do żadnego statycznego modelu czy metody. Wprowadzają one kategorie dynamiczne, takie jak dialektyka, procesy budowy diachronicznej, przenikalność itd. Skoro więc literaturę interpretuje się jako manifestację złożonej, historycznej i ideologicznej infrastruktury danego społeczeństwa, to jej analiza powinna odzwierciedlać pole jej genealogii, czyli społeczeństwo i system komunikacji. Toteż negacja jakiegokolwiek systemu zamkniętego (pojęciowego, przedmiotowego i społecznego) wymaga zmiany podejścia nie tylko do przedmiotu badań (ograniczenia zakresu badań), ale także zaniechania indywidualizacji na rzecz matrycy tekstowej i jej suprastrukturalnych implikacji: . mitologizacji i ideologii (Trivialliteratur). Na doniosłość literatury trywialnej jako przedmiotu badania wpływają trzy czynniki: uproszczenie tematyczno-ideologiczne, wysoki stopień integracji ze strukturą społeczno-ekonomiczną oraz jej związki ilościowe. Powyższym czynnikom odpowiadają trzy typy analizy: strukturalno-tematyczna, statystyczna oraz ideologiczna. Praca niniejsza skupia się na ostatnim typie analizy, ponieważ łączy się on z główną cechą literatury trywialnej, a mianowicie z różnicującym charakterem mistyfikacji oraz jej formą (struktura zewnętrzna — zjawisko), a także z reifikacją (zniekształcenie przedmiotu). Za przykład obrano science fiction. Mitologizację w literaturze fantastycznonaukowej potraktowano historycznie i porównawczo w stosunku do powieści fantastycznej. Jej charakter wywodzi się ze społecznego zachowania klas niższych wobec wyobcowanych układów władzy. Jej rola, a zwłaszcza rola utopii jako początkowego modelu projekcji przyszłości, polega na mediacji i aktywności: odzwierciedla ona całkowitą zmianę modelu zachodniego społeczeństwa (w kierunku modelu tellurańskiego, metafizycznego, technokratycznego) i sugeruje modele alternatywne. Jednakże niektórych odchyleń nie da się praktycznie wyeliminować (czynnik stabilizujący, obiektywizacja).