| dc.description.abstract | Niniejszy artykuł jest próbą opisania, w miarę dokładnie, struktury francuskich dialogów
z okresu renesansu. W tym celu omawia się tu przede wszystkim rolę, funkcję oraz ilościową objętość
tekstów dialogowych, a wniosek, jaki stąd wypływa, brzmi: jeżeli prawdą jest, że formy literackie
odpowiadają realiom społecznym (nie na powierzchownie ustalonych zasadach, ale w sposób
złożony, który wymaga dokładnych studiów), to dialog istotnie pełni w renesansie funkcję odpowiadającą
potrzebie podważenia narzuconych, zintegrowanych poglądów na życie oraz przedyskutowania
alternatyw i wymiany idei. Nie wolno nam jednak mylić otwartości wątku dialogu z otwartością
dyskusji: stopnia realnej otwartości, zwanego dzisiaj „dialogicznością” (dialogicite), nie da
się wywieść — jeżeli nie chcemy popełnić anachronizmu — z analizy samych tekstów i z obserwacji,
które tu można poczynić na temat obecności i roli „innego” (interlokutora) w wywodzie autora.
Sami autorzy znajdowali często w różnicy między przyjemnym a pożytecznym wystarczający
powód do wprowadzenia dialogu — pierwiastek dramatyczny, sprawiający wrażenie naturalności,
co przykuwa uwagę czytelnika. Ale czy tym samym jesteśmy już przekonani o dialogicite dialogu,
czy też bierzemy te zabiegi za konwencje ukrywające monolog dyskursywny? By odpowiedzieć na te
pytania, zbadano główne cechy dialogu z okresu renesansu:
1. ich klasyczne pierwowzory, szczególnie teksty Platona, Cycerona i Lukiana, z których każdy
daje początek tradycji budowania dialogu;
2. warunek wiarygodności i sposoby jej osiągnięcia: dające się zidentyfikować miejsce spotkania,
potwierdzeni przez historię lub przynajmniej prawdopodobni uczestnicy itd.;
3. wspólne poszukiwanie prawdy, różne od średniowiecznej dysputy (disputatio); autor — za
pośrednictwem dwóch lub trzech postaci — bada rozłożenie prawdy na wiele alternatyw; tu raczej
rezultat samego posunięcia, a nie pojedyncze stanowisko, stanowi przesłanie dla czytelnika;
4. funkcję dialogu w formach, które się mieszczą między dramatem a traktatem, przy czym
dialog ów ma być złożonym modelem ekspozycji zaplanowanej jako międzyosobowa wymiana informacji.
Tę właśnie funkcję, powołując się na koncepcję Greimasa, nazywamy „aktancjalną”.
Zarówno struktura aktancjalna, jak i sposób argumentacji (który dla dialogu jest tym, czym
akcja dla utworu narracyjnego) są bardzo odmiennie wykorzystane u Platona i Lukiana. Solitaire
premier Pontusa de Tyard jest przykładem aktancjalnej harmonii w docieraniu do prawdy — w odróżnieniu
od zunifikowanego, Platońskiego poglądu na świat. Cymbalum mundi Bonawentury Des
Periers stanowi, przeciwnie, model satyryczny, w którym postacie dzielą się na „,zwolenników”
i „przeciwników” w czterech podstawowych symbolach poszukiwania zawartych w czterech dialogach.
Wynika z tego, że renesansowe dialogi można uznać za przedmiot poetyki i analizować je jako
dyskurs literacki niezależnie od tego, czy przedtem uważano je za formy "literackie”, „dydaktyczne
czy „filozoficzne”. Literackość dialogu renesansowego wywodzi się z jego wewnętrznej organizacji,
której zbadanie każe przywrócić jedność tego rodzaju tekstom. | pl_PL |
