| dc.description.abstract | We wstępie artykuł pokrótce omawia autobiografię jako rodzaj literacki i wskazuje,
że w wielu zajmujących się nią opracowaniach teoretycznych brak jednoznacznego
genologicznego określenia autobiografii. Na ogół krytycy zajmują dwa przeciwstawne
stanowiska. Jedni bowiem uznają autobiografię za specyficzną formę
biografii, inni zaś podkreślają swoistą odrębność tych dwóch gatunków literackich,
przynajmniej pod względem metod pisarskich. Ponieważ jednak w założeniach gatunkowych
biografii i autobiografii występują wyraźne analogie, wydaje się, iż można
uznać te dwie dziedziny literatury za gatunki pograniczne. W autobiografii istnieje szereg odmian, których różnicującym wyznacznikiem
w rozważaniach teoretycznych był tradycyjnie stopień autentyzmu i fikcji lub też,
rzadziej, funkcje artystyczne.
Za podstawę niniejszych rozważań przyjęto podział biografii dokonany przez
M. Jasińską w Zagadnieniach biografii literackiej. Uwzględnia on jednocześnie warstwę
informacyjną i stylistyczno-kompozycyjną biografii oraz umożliwia elastyczne
klasyfikowanie licznych przecież i różnorodnych odmian autobiografii.
Bujny rozwój form autobiografii europejskiej XX wieku przypadł na okres obu
wojen światowych, które w wielu krajach, także w Irlandii, sprzyjały ruchom wyzwoleńczym
oraz emancypowaniu się niższych klas społecznych. Autobiografia irlandzka
w końcu XIX wieku i w naszym stuleciu miała wybitnych przedstawicieli, takich
jak choćby G. Moore, L. O'Flaherty, W.B. Yeats, J. Joyce, P. Kavanagh, O. St. J. Gogarty,
S. O'Casey, F. O'Connor. Do końca pierwszego ćwierćwiecza XX wieku opowieść
autobiograficzna była w Irlandii gatunkiem dominującym, zaspokajała bowiem
powszechną wewnętrzną potrzebę utrwalenia i przekazania jak największej ilości
materiału faktograficznego. Począwszy od lat trzydziestych coraz częściej pojawiała
się w literaturze irlandzkiej forma autobiografii zbeletryzowanej, o silnych wpływach
literatury proletariackiej, folklorystycznej i neorealistycznej. Autobiografia irlandzka
miała wówczas charakter pośredni między opowieścią i powieścią autobiograficzną,
posiadała dużą wartość informacyjną, jak też pewną swobodę artystyczną.
Brendan Behan należy w angloirlandzkiej literaturze drugiej połowy XX wieku
do najznamienitszych przedstawicieli autobiografii zbeletryzowanej. Autobiografię tę
stanowią 4 kolejne tomy: Borstal Boy (1958), Brendan Behan's Island, An [Irish
Sketch-Book (1962), Confessions of an Irish Rebel (zarejestrowany na taśmie w 1964,
opublikowany w 1965), Brendan Behaw's New York (opublikowany w 1964). Tomy te
łączy w jedną całość wspólna tematyka i podobny nastrój, wyrażający się w ekspresywnym
i wręcz obsesyjnym przedstawianiu irlandzkich problemów oraz ukrytych
napięć.
Confessions of an Irish Rebel to najbardziej typowy przykład nowoczesnej angloirlandzkiej,
plebejskiej autobiografii zbeletryzowanej. Stanowią one kontynuację
młodzieńczych, dokumentarnych wspomnień autora z borstalskiego zakładu poprawczego,
zawartych w Borstal Boy. Prezentują zarówno życie irlandzkich klas niższych,
jak i kolejne doświadczenia autora, zdobywane w irlandzkich i angielskich więzieniach
oraz w toku działalności politycznej, którą prowadził m.in. jako nieformalny
członek I.R.A.
Zagadnienia elementów autobiografii zbeletryzowanej zostały w artykule ujęte
dwojako: 1. z punktu widzenia jej funkcji informacyjnej, Behan bowiem przedstawił
wiele politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturalnych aspektów irlandzkiej
rzeczywistości, 2. z punktu widzenia jej walorów estetycznych, gdyż w artykule
podkreślono specyfikę kompozycji, narracji, sposobu charakteryzowania postaci, stylu
i języka dzieła.
Determinanty gatunkowe, które mają wpływ na charakter Confessions of an
Irish Rebel, to przede wszystkim: autentyzm i wysoki stopień informacyjności; epicka,
spontaniczna forma; typowość przedstawianych zdarzeń i odczuć; wielowarstwowa,
lecz fragmentaryczna fabuła, na którą się składa historia życia bohatera, stanowiąca
szkielet konstrukcyjny dzieła, relacja aulora i postaci drugoplanowych oraz
przedstawienie historii, tradycji i rzeczywistości narodu irlandzkiego, pikarejska
struktura utworu; specyficzny dobór przedstawianych faktów; użycie subiektywnych,
parodystycznych i groteskowych metod obrazowania reakcji psychicznych w celu
ujawnienia farsowych antynomii i wyrażenia buntu przeciw reifikacji człowieka oraz jego świata; wprowadzenie mowy potocznej, oddanie odrębności i nastrojowości języka
potocznego, dialektu dublińskiego i aktualnych gwar przez umiejętne operowanie
jego odcieniami; swoboda lingwistyczna, niekiedy ekshibicjonizm i wulgaryzm;
oddanie atmosfery bezpośredniości poprzez wyzyskanie elementów konwersacji; powtarzanie
wątków, zdań i wyrazów; wtrącanie dygresji odautorskich i refleksji, niezastosowanie
stereotypowego rozbicia tekstu na rozdziały z tytułami i numerami.
Behan zajął poczesne miejsce w dziejach światowej autobiografii dzięki wiernemu
i spontanicznemu przedstawianiu prawdy o problemach i paradoksach irlandzkiego
życia, a także dzięki Ścisłemu związaniu się jego twórczości z panującymi
światowymi prądami literackimi, jak naturalizm czy neorealizm, i łączności z wiekową
spuścizną literacką.
Jeśli chodzi o tematykę i kompozycję Confessions of an Irish Rebel, należy
zwrócić uwagę na fakt, iż stanowią one kontynuację irlandzkich i europejskich tradycji
literackich. Z jednej strony podkreślić też trzeba korelację z „buntowniczą”
i kryminalną autobiografią europejską Villona, Celliniego, Dostojewskiego, Celine'a
i Geneta, a szczególnie irlandzką Mitchela, O'Donovan Rossa, Ryana i O'Malleya,
z drugiej zaś — uwydatnić oddziaływanie powieści pikarejskiej XVIII i XX wieku,
zwłaszcza Haska, Manna, Waugh, i jej brechtowskich adaptacji, musicalu oraz dziewiętnastowiecznej
powieści Newgate.
Powinno się także zwrócić uwagę na silny wpływ, jaki na Behana wywarły
folklor irlandzki, tradycje irlandzkiego teatru przełomu XIX i XX wieku oraz elementy
„perypatetyczne” autobiografii Moore'a, Gogarty'ego i Joyce'a. Wspólnym atrybutem
stylistycznej i ideowej struktury Confessions of an Irish Rebel jest „irlandzkość”
autora i jego udział w życiu irlandzkich klas niższych oraz elementów „buntowniczych”,
Trwała wartość autobiograficznej spuścizny Brendana Behana zawartej
w Confessions of an Irish Rebel to ukazanie „a slice of real life” — „wycinka prawdziwego
życia”. | pl_PL |
