| dc.description.abstract | Dynamiczny rozwój powieści w dwudziestym wieku, jak również coraz silniejsze
związki z otaczającą ją rzeczywistością sprawiają, że we współczesnej terminologii
krytycznoliterackiej pojawia się coraz więcej nazw różnych typów powieści.
Ponieważ często są one tworzone indywidualnie, dla opisania niektórych tylko cech
danej powieści, oraz używane są dość dowolnie, bez podawania definicji lub ich
stosunku do istniejących już określeń, wpływa to na wyraźne pogłębianie się chaosu
panującego w terminologii literackiej.
Jednym z dość często używanych terminów w krytyce angielskiej jest „powieść
idei". Podobnie jak w przypadku innych określeń gatunkowych, nie doczekał się on
dokładniejszego opracowania i wzbudza liczne kontrowersje dotyczące zarówno jego
znaczenia, jak i zakresu użycia. Praca niniejsza jest próbą wypracowania wstępnej
definicji tego gatunku na materiale pierwszych czterech powieści Aldousa Huxleya,
co do których badacze są niemal całkowicie zgodni, że stanowią one doskonałe przykłady
„powieści idei”. Formalna analiza tych utworów pozwoliła na ustalenie zespołu
cech, które wydają się charakterystyczne dla tego gatunku. Z kolei pozwoliło to na
wyprowadzenie następującej wstępnej definicji pojęcia: powieść idei charakteryzuje
się strukturalną dominantą idei oraz ich analitycznym potraktowaniem; dowody obu
części definicji znaleźć można w strukturze danej powieści i w jej stylu.
Druga część pracy przedstawia prawdopodobne pochodzenie gatunku na podstawie
sugestii niektórych badaczy oraz analiz utworów poprzedników Huxleya. Wydaje
się, że zarówno liczne cechy formalne tych utworów, jak też problem stosunku autora
do otaczającej go rzeczywistości wskazują na starożytny gatunek znany pod nazwą
„satyry Menippejskiej”. Tego typu stwierdzenia wymagają jednak dłuższych badań
dla ich ewentualnego potwierdzenia.
Ostatnia część pracy stanowi próbę określenia pochodzenia samego terminu i rozwoju
jego znaczenia, począwszy od pierwszych utworów nazywanych powieściami
idei oraz podstaw używania tej nazwy aż do współczesnej powieści idei i jej przypuszczalnego
dalszego rozwoju. W tym szerszym kontekście literackim wydaje się,
że twórczość Huxleya stanowi, z jednej strony, rozwinięcie tradycyjnej dziewiętnastowiecznej
powieści idei, z drugiej zaś — wkracza w zakres jednego z najnowszych
typów powieści, a mianowicie „powieści eseistycznej”.
Proponowana tu definicja oraz sugestie dotyczące pochodzenia i rozwoju „powieści
idei” mają jeszcze hipotetyczny charakter, można jednak sądzić, że dalsze badania
pozwolą zarówno na ich weryfikację, jak też obszerniejsze udokumentowanie. | pl_PL |
