Die Schöpfung als Resistenz, als eine Art zu Überleben

Abstract

Prezentowany artykuł jest wstępem do studium o zapoznanej i niebadanej dotąd twórczości Pavla Straussa (1912-1994), eseisty, tłumacza, poety, filozofa i lekarza z kręgu tzw. Katolickiej Moderny, który przeżył niemal całe swoje życie na Słowacji na „wewnętrznej emigracji”. Jego życiową filozofię określam poprzez autobiografię Ćlovek pre nikoho (2000, Człowiek dla nikogo), który jest egzystencjalną refleksją nad sensem jednego ludzkiego życia. Strauss i jego twórczość to - moim zdaniem u odwrócona, skryta, nie zinterpretowana i mało rozpoznana przestrzeń intelektualnej rzeczywistości XX wieku na Słowacji. Jego życie i namysł nad własną egzystencją zawierają w sobie niemal wszystkie symptomy rozwoju historii kraju, w którym jako „wewnętrzny emigrant” przeżył całe życie. Pavol Strauss twierdził, że „każde pisanie jest autobiograficzne”. Zaczynał jako poeta w mowie filozofów, w języku niemieckim, który był dla niego niejako drugim, po słowackim językiem ojczystym. Jednak przeżywana rzeczywistość zmuszała go do kontynuowania twórczości w takich gatunkach, które w sposób bardziej adekwatny tę rzeczywistość odzwierciedlały, czyli w pisanych już po słowacku dziennikach, esejach i aforyzmach. Poglądy estetyczne Straussa są w jawny sposób wyrazem postawy autobiograficznej. Wypowiadał je przede wszystkim w formach faktograficznych, właśnie w zapiskach i dziennikach. Aforyzmy zaś ze względu na to, że ich źródłem jest życiowe doświadczenie są swoistym koncentratem przeżyć i refleksji podobnie zresztą jak eseje. Poezja Straussa jest na tyle bogata myślowo, iż mimo ujawnianej dbałości o kształt formalny staje się jakby paralelą do wyżej przywołanych gatunków. Pisarski punkt widzenia Straussa bliższy jest ujęciom pojęciowymi i dialogicznemu dyskursowi niż dzianiu się. Twórczość ta zatem zmierza ku abstrakcji, wydaje się przeto nazbyt elitarna, miejscami kontrowersyjna , niejasna i niejednoznaczna. Strauss jest przekonany, że rozwój następuję poprzez myślenie i ciągłą refleksję. Podstawą poetyckości Straussa jest paradoks, rytm i muzyczność.