Compassion and literature. Neosentimentalism in literary theory

Abstract

W naszym artykule prezentujemy krótki przegląd zauważalnych ostatnio trendów w teorii literatury, których najwybitniejszą reprezentantką jest Martha Nussbaum. Koncentrujemy się na omówieniu roli współczucia w badaniach literackich. Naszą główną tezą jest, że neosentymentalizm jest widoczny w co najmniej trzech obszarach myśli Marthy Nussbaum: po pierwsze w jej poglądach na emocje (Nussbaum nazywa swoje stanowisko neostoicyzmem, ale według nas znacznie stosowniej jest nazwać je neosentymentalizmem),; po drugie, w jej teorii gatunków literackich, poprzez którą Nussbaum charakteryzuje się jako antyformalistka w badaniach literackich; po trzecie, w teorii współczucia i miłości jako istotnych czynników w recepcji literatury, w etyce i myśli społecznej. Aby dobrze opisać teorię literatury Marthy Nussbaum, krótko podsumowujemy temat empatii w XVlll-wiecznym sentymentalizmie oraz w późniejszych wystąpieniach estetycznego sentymentalizmu. Interpretujemy tzw. krytykę etyczną (do której zaliczyć można poza Marthą Nussbaum przede wszystkim Stanleya Cavella, Waynea Bootha i Martina Price'a) jako ruch polityczny używający jako głównego chwytu retorycznego odniesienia do sentymentalistycznych motywów empatii absolutnej (wedle terminologii G. Lakoffa i M. Johnsona). Argumentujemy także, iż powinniśmy porzucić ideały apolitycznej krytyki literackiej i teorii literatury. Badania literackie mają wiele etycznych i w związku z tym także politycznych wymiarów i empatia jest podstawowym terminem w badaniach literackich z wieloma towarzyszącymi jej socjologicznymi i politycznymi zagadnieniami. Jednocześnie jednak ostatnie odkrycia w ramach kognitywistyki (cognitive science) zmuszają nas do traktowania empatii jako podstawowy termin rozumienia ludzkich zachowań i języka, zatem neosentymentalizm ma bardzo solidne uzasadnienie w nauce.