| dc.description.abstract | W obliczu wielości modeli teoretycznych i specjalistycznych żargonów funkcjonujących
we współczesnej nauce o języku wydaje się rzeczą istotną traktować w sposób
uprzywilejowany koncepty, których pole zastosowania jest na tyle rozległe, że pozwala
na budowanie pomostów komunikacyjnych między poszczególnymi dyscyplinami. Do
tego rodzaju konceptów można bez wątpienia zaliczyć pojęcie tropu. Powstałe na obszarze
retoryki, zostało ono w trakcie ostatnich dwudziestu lat ekstrapolowane przez C.
Kerbrat-Orecchioni na obszar pragmatyki lingwistycznej (trop komunikacyjny, allokucyjny,
implicytatywny) oraz teorii dyskursu fikcyjnego (trop fikcjonalny). Powyższy artykuł,
sytuujący się na pograniczu poetyki i analizy dyskursu, jest próbą zastosowania
konceptu tropiczności do opisu zjawisk natury genologicznej, a ściślej mówiąc hybrydowości
rodzajowej lub typologicznej. Do wymienionych czterech tropów dodajemy zatem
piąty, tzw. trop kategorialny. Wzorem wszelkich innych, tropy kategorialne zasadzają
się na zaburzeniach hierarchizacji składników danego układu znakowego, w tym przypadku
konfiguracji gatunkowej. Trop kategorialny powstaje w warunkach, gdy gatunek
denotowany („jawny”, dominujący, określony często przez autora w podtytule) zostaje
niejako przyłmiony w utworze lub w jakiejś jego sekwencji przez gatunek konotowany
(„ukryty”, konkurencyjny, percypowany przez odbiorcę), który ujawnia się w różnych
strukturach utworu poprzez konkretne zabiegi formalne. Upraszczając, z tropem kategorialnym
mamy do czynienia wówczas, gdy tryb, typ lub gatunek mowy A nabiera cech
trybu, typu, gatunku B, powodując trudności w określeniu przynależności gatunkowej
tekstu. W celu odróżnienia zwykłych zjawisk figuralnych (efektów gatunkowych) od
mechanizmów tropicznych wprowadzamy terminy profilu minimalnego i profilu pełnego
danej kategorii trybu, typu czy rodzaju. Profil minimalny kategorii obejmuje jej nieodzowne składniki definicyjne, zaś profil pełny wszystkie elementy tekstu w jakiś
sposób nacechowane gatunkowo, w tym wyznaczniki zasadnicze. Na miano tropu zasługują
zatem te procesy hybrydacji dyskursu, w które zaangażowane są zasadnicze składniki
interferujących kategorii gatunkowych. Operacje hybrydacji nie dotyczące owego
minimalnego zestawu inwariantów mają najczęściej charakter figuralny.
Powyższe studium zawiera także propozycję klasyfikacji tropicznych zabiegów
interferencyjnych opartą na kryteriach topologicznych (związanych z miejscem zajmowanym
przez daną strukturę rodzajową w typograficznej przestrzeni tekstu) i funkcyjnych
(związanych z transferem funkcji zachodzącym pomiędzy pewnymi komponentami
rodzajowymi utworów). Wyróżniamy zatem odpowiednio tropy alternacyjne polegające
na przemiennym następowaniu po sobie sekwencji rodzaju czy typu A i B (z możliwością
różnych połączeń międzysegmentowych) oraz fuzyjne, których działanie polega na
utracie bądź nabywaniu określonych funkcji gatunkowych przez pewne składniki tekstu,
które funkcji tych tradycyjnie nie pełni? (to oczywiście tylko jeden z możliwych rodzajów
fuzji). Tak w przypadku alternacji jak i fuzji wyróżniamy dodatkowo dwa podtypy
związane z mechanizmami redukcji (prowadzącej do wyraźnego wchłonięcia jednego
gatunku przez inny w płaszczyźnie formalnej) i wzbogacania (prowadzące do jaskrawego
synkretyzmu). Jako materiał egzemplifikacyjny służą nam utwory z pogranicza
dramatu i epiki, a ściślej rzecz biorąc teksty teatralne (ujmowane w perspektywie tekstocentrycznej)
oraz narracyjne autorów takich jak G. Flaubert, M. Maeterlinck, M.
Duras, S. Beckett, J. Joyce, V. Nabokov, P. Ackroyd, F. Billetdoux, N. Sarraute, C. Mauriac,
R. Quenneau, G. Perec, R. Pinget. | pl_PL |
