| dc.description.abstract | Wybitny poeta i prozaik rosyjski, Andriej Biełyj (1880—1934), który wszedł
do literatury światowej swoimi powieściami Srebrny gołąb, Petersburg i Kotia Letajew,
pokrewnymi powieściom M. Prousta i J. Joyce'a, zaczął swoją działalność
pisarską od zrytmizowanej frazy, którą nazwał Symfoniami (1899—1908, wyd.
1902—1908). Utwory te pisał równolegle ze swoimi esejami filozoficznymi, które
stały się teoretyczną podstawą rosyjskiego symbolizmu.
W swojej rozprawie Formy sztuki (Formy iskusstwa), (1902), rozwijającej filozoficzne
koncepcje Kanta, Schopenhauera, Nietzschego i Spencera, Biełyj analizuje
podstawową ideę estetyki neoromantycznej — synkretyzm sztuki. Pozycja naczelna
w tej estetyce przyznana została muzyce. W ślad za Schopenhauerem Biełyj wypowiedział
pogląd, iż właściwie tylko muzyka zdolna jest wyrażać wolę, czyli istotę
rzeczy. Porównując muzykę z nauką, pisarz dowodził jej najbliższego pokrewieństwa
z matematyką. Muzykę uznał Biełyj za matematykę duszy, a matematykę za
muzykę rozumu. Poezję scharakteryzował jako zasadniczą formę łączącą czas
z przestrzenią, czyli jako przestrzenny ekwiwalent muzyki. Z gatunków muzycznych
najbliższa była mu symfonia. Był przekonany, że właśnie na symfonii
kończy się przetwarzanie rzeczywistości: dalej już pójść nie można.
Estetyczne poglądy Biełego znalazły odbicie w jego czterech Symfoniach,
napisanych w formie sonaty da camera. W tych utworach zdołał on wyrazić
bogatą gamę nastrojów związanych w całość tonem przewodnim. Zjawisku temu
odpowiada kompozycja Symfonii: podział na części, części na urywki, urywki
zaś na wiersze (frazy muzyczne). Wielokrotne powtarzanie niektórych fraz muzycznych
uwypukla ten podział. Tej praktyce muzycznej odpowiadają niektóre wyznaczniki
formalne: numeracja, tytuły w postaci epitetów lub metafor stosowanych
w muzyce programowej (Pierwsza Północna, przypisana E. Griegowi, Druga Dramatyczna,
Trzecia Powrót, Czwarta Kielich zamieci).
Jakkolwiek poszczególne symfonie różnią się między sobą tematycznie i stylistycznie,
łączy je jedna idea filozoficzna — świadomość nieuchronnego upływu
czasu. Idea ta wiąże muzykę z poezją (por. esej Formy sztuki). Dla wyrażenia
zjawiska czasu Biełyj stosuje różnorodne symbole, posługując się dźwiękiem albo
ekwiwalentami ruchu. Podstawowym wyznacznikiem struktury Symfonii okazuje
„się czasowy stereotyp powtarzających się skontrastowanych motywów. W taki
sposób powiązane są również poszczególne symfonie, z których ostatnia powtarza
myśl będącą osnową pierwszej.
Symfonie Biełego to rzadki eksperyment nie tylko w literaturze rosyjskiej,
lecz także w poezji europejskiej. Muzyka stanowi tu organizującą podstawę
całego dzieła. | pl_PL |
