Osip Mandel'štams "Četvertaja proza" und Vladimir Majakovskij "Banja" als entgegengesetze Textmodelle

Abstract

Punktem wyjściowym analizy tekstów Czwarta proza Osipa Mandelsztama i Łaźnia Władimira Majakowskiego jest pojęcie „optymalnej projekcji” Aleksandra Flakera, podkreślające znaczenie przyszłości oraz nowego zdefiniowania przeszłości w tekstach awangardy. Władimir Majakowski realizuje optymalną projekcję w dwóch fazach: w fazie destruktywnej (zniszczenie tradycyjnego obrazu Boga) i w następującej po niej fazie konstruktywnej (idealizacja maszyny i wymaganie od sztuki wypełnienia społecznych zadań). Mandelsztam zwraca się zaś przeciwko teorii postępu w sztuce, jego optymalna projekcja nie opiera się na przyszłości, lecz zwrócona jest w kierunku idealnego obszaru kulturowego, usytuowanego poza chronologią czasową. Biorąc pod uwagę te różnorodne pozycje estetyczne, można oba teksty zinterpretować jako dwa przeciwstawne modele tekstowe. Ta przeciwstawność ukazana jest w artykule na podstawie dwóch przykładów: motywu obwarzanka, przejętego przez Mandelsztama z Misterium-bujfo Majakowskiego i wbudowanego w Czwartej prozie w sposób polemiczny i negujący pierwotne znaczenie lego motywu w tekście Majakowskiego, oraz na przykładzie postaci „lekkiej kawalerii”. W Łaźni Majakowskiego jest to Welosipedkin, postać pozytywna, wybraniec, któremu wolno przenieść się do przyszłego komunistycznego raju, i który w ten sposób przynależy do semantycznej sfery nieba. W Czwartej prozie postacią „lekkiej kawalerii” jest zaś szpiegująca dla totalitarnej władzy młoda, niepełnosprawna dziewczyna, która poprzez porównanie protezy z kopytem diabła przynależy do sfery piekła.