Rolnictwo jako podstawa uprzemysłowienia i rozwoju gospodarczego. Wnioski wynikające z doświadczeń historycznych krajów rozwijających się w drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku

Abstract

A specific feature the most of the underdeveloped countries, referred to as Third World Countries after World War II, was their historically high dependence on agriculture and a high percentage of the population employed in agricultural and livestock production. In developed countries (Western European countries and Anglo-Saxon countries), the share of agriculture in GNP was small, and the percentage of the population employed in agriculture was at a relatively low level and showed a decreasing tendency. The wrong conclusion was drawn from this that the development effort should be towards industrialization, sometimes with neglect of agriculture. The increase in effective demand for industrial products from agriculture was its significant contribution to the industrialization process. In the early stages of economic development, with the predominance of the agricultural population, there was no mass market apart from agriculture. This meant that the emerging industrial sector had to be based on the demand that originated and created in agriculture. Thus, the faster the productivity and income in this sector of the economy grew, and the faster agriculture switched to forms of monetary exchange, the more favorable conditions were for the development of craftsmanship and, later, industrialization. Moreover, the high birth rate and technological advances in agriculture made a certain proportion of the rural workforce technologically redundant. The successful development of agriculture combined with an increase in farmers’ income was possible only when the labor force was diverted from it and found productive employment in other sectors of the economy. At the turn of the 1950s and 1960s, the growth of income from exports of agricultural products was also slow, which meant that developing countries faced the problem of the tightness of export markets and a drop in export prices. A disturbing feature of these changes was the fact that the stagnation in demand and the fall in prices of many agricultural products coincided with the increase in real incomes in developed countries, which entailed fundamental changes in the structure of demand.

Specyficzną cechą większości krajów słabo rozwiniętych, określanych po II wojnie światowej jako Kraje Trzeciego Świata, była historycznie ich duża zależność od rolnictwa oraz wysoki odsetek ludności zatrudnionej w produkcji rolnej i hodowlanej. W krajach rozwiniętych natomiast (kraje Europy Zachodniej oraz kraje anglosaskie) udział rolnictwa w PNB był niewielki, a odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie kształtował się na stosunkowo niskim poziomie i wykazywał tendencję malejącą. Wyciągnięto z tego błędny wniosek, że wysiłek rozwojowy powinien zmierzać w kierunku uprzemysłowienia, niekiedy połączony z zaniedbywaniem rolnictwa. Wzrost efektywnego popytu na produkty przemysłowe ze strony rolnictwa stanowił jego istotny wkład do procesu uprzemysłowienia. We wczesnych fazach rozwoju gospodarczego przy przewadze ludności rolniczej brak było poza rolnictwem masowego rynku. Oznaczało to, iż powstający sektor przemysłowy musiał znajdować oparcie w popycie pochodzącym i kreowanym w rolnictwie. Im szybciej zatem rosła wydajność i dochody w tym dziale gospodarki oraz im szybciej rolnictwo przestawiło się na formy wymiany pieniężnej, tym były korzystniejsze warunki dla rozwoju rzemiosła, a później uprzemysłowienia. Ponadto wysoka stopa urodzeń i postęp techniczny w rolnictwie sprawiały, że pewna część siły roboczej na wsi stawała się z technologicznego punktu widzenia zbędna. Pomyślny rozwój rolnictwa połączony ze wzrostem dochodów rolników był możliwy tylko wówczas, gdy siła robocza została z niego odprowadzona i znalazła produkcyjne zatrudnienie w innych działach gospodarki. Na przełomie lat 50. i 60. XX w. również wzrost dochodów z eksportu produktów rolnych był powolny, co oznaczało, że kraje rozwijające się stanęły przed problemem ciasnoty rynków eksportowych i spadku cen w eksporcie. Niepokojącą cechą tych zmian był fakt, iż zastój w zakresie popytu i spadek cen wielu artykułów rolnych występował jednocześnie ze wzrostem dochodów realnych w krajach rozwiniętych, co pociągało za sobą zasadnicze zmiany w strukturze popytu.