Kontakty filmowe pomiędzy Polską Rzeczpospolitą Ludową a Czechosłowacką Republiką Socjalistyczną w latach 70. XX wieku

Abstract

Film i kinematografia były dziedziną kultury i sztuki, która dość szybko połączyła Polskę i Czechosłowację po II wojnie światowej. Jednakże w dziejach związków filmowych tych krajów okresy rozwoju i poszukiwań nowych formuł przeplatają się z momentami załamania kooperacji na tle napięć politycznych (polski Październik 1956 roku, udział Polski w interwencji wojsk Układu Warszawskiego i stłumienie Praskiej Wiosny w 1968 roku). Dekada lat 70. XX wieku, obejmująca lata tzw. normalizacji w CSRS pod rządami I sekretarza KC KPCz (od 1975 roku także prezydenta) Gustáva Husáka i zmianę na stanowisku I sekretarza KC PZPR (Edward Gierek), przyniosła poprawę stosunków. Tradycyjnie dobrosąsiedzkie więzi wzmocnione z jednej strony międzynarodowymi tendencjami odprężeniowymi, i z drugiej prawnym instrumentarium stworzyły podatny grunt do rozwoju kontaktów kulturalnych. Współpracę filmową PRL-CSRS w latach 70. określały bezpośrednie porozumienia podpisywane co roku przez Naczelny Zarząd Kinematografii (NZK) Ministerstwa Kultury i Sztuki PRL i „Czechosłowacki Film”. Do najważniejszych przejawów kooperacji należały: koprodukcje, wymiana usług, uroczyste premiery z udziałem delegacji filmowców i imprezy kulturalne, takie jak: „dni” i „tygodnie filmu” czy retrospektywy – organizowane wspólnie oraz na zasadzie wzajemności, a także uczestnictwo w festiwalach filmowych. Powstały dwa koproducenckie dzieła: Zaklęte rewiry (1975) Janusza Majewskiego i Krótkie życie (1976) Zbigniewa Kuźmińskiego. Ponadto Polska i Czechosłowacja były jednymi z koproducentów (wraz z Węgrami, Bułgarią, Rumunią i Niemiecką Republiką Demokratyczną) propagandowego filmu radzieckiego pt. Żołnierze wolności (1977) Jurija Ozierowa. Nie wszystkie plany zrealizowano. Współpracę komplikowała złożona, powstała w następstwie wydarzeń 1968 roku, sytuacja w filmowym środowisku twórczym CSRS i dogmatyzm tamtejszych władz. Jeśli chodzi o zakup i rozpowszechnianie filmów, różnice produkcyjne między kinematografiami (przewaga CSRS) i ostrożność strony czechosłowackiej powodowały, że Polska kupowała znacznie więcej filmów, przy czym były to, co charakterystyczne dla okresu „normalizacji”, głównie komedie, kryminały i baśnie, cieszące się sympatią polskiej widowni. Czechosłowackie zakupy polskich filmów fabularnych były mniejsze, zorientowane na filmy poprawne ideowo i neutralne politycznie, odbierając tym samym widzowi czeskiemu szansę, na poznanie osiągnięć artystycznych polskiej produkcji filmowej. Taka sytuacja wpływała z kolei negatywnie na wyniki rozpowszechniania filmów polskich na terenie Czechosłowacji. Ważną rolę w popularyzacji wzajemnych osiągnięć odegrały ośrodki kulturalno-informacyjne Polski w Pradze i Bratysławie, a Czechosłowacji w Warszawie oraz niezależne kontakty miłośników kina.