Le sens des transformations et les transformations du sens : les changements du sens de l’activité à l’échelle biographique

Abstract

This article focuses on the way in which transformations of the meaning of activity among CEOs of companies of the social economy movements (cooperatives, mutual societies, associations and foundations), are structured by the significant events experienced throughout their professional history. Five elements structuring the transformations of meaning are presented: the temporal dimension; emotions; the recognition of a change by the subject himself; the statement of principles of action associated with transformations and the interweaving of individual and collective dimensions. Moreover, the diachronic reading of the transformations makes it possible to identify the meaning or direction attributed by the leaders to their own paths. These results, obtained through qualitative research by the narrative analysis (Labov) of the accounts produced by thirteen CEOs during non-directive interviews, characterize the transformations of meaning and subsequently the process of construction and reconstruction from a diachronic perspective.

Cet article porte sur la manière dont se structurent les transformations du sens de l’activité chez les dirigeants des entreprises de l’économie sociale (coopératives, mutuelles, associations et fondations) à l’occasion des événements marquants vécus le long de leur histoire professionnelle. Cinq éléments structurant les transformations du sens sont présentés : la dimension temporelle ; les émotions associées ; la reconnaissance d’un changement par le sujet lui-même ; l’énoncé de principes d’action associés aux transformations et l’imbrication des dimensions individuelle et collective. Par ailleurs, la lecture diachronique des transformations permet d’identifier le sens ou direction attribuée par les dirigeants à leur propre parcours. Ces résultats, obtenus dans le cadre d’une recherche qualitative par l’analyse narratologique (Labov) des récits produits par treize dirigeants d’entreprises de l’économie sociale lors d’entretiens non-directifs, caractérisent les transformations du sens et par conséquent son processus de construction et de reconstruction dans une perspective diachronique.

W artykule omawiany jest proces transformacji sensu aktywności profesjonalnej odczuwanego przez osoby kierujące przedsiębiorstwami z obszaru ekonomii społecznej (towarzystwa ubezpieczeniowe, stowarzyszenia, spółdzielnie, fundacje). Dokonano w nim rozpoznania elementów strukturyzujących te transformacje, powstałe w efekcie zdarzeń znaczących. Transformacje sensu aktywności kierowania odnoszą się do procesu kształcenia związanego z przygotowaniem do zawodu (Rodriguez 2008). Proces transformacji uruchamiają doświadczenia jednostkowe/epizodyczne (Rogalski, Leplat 2011), które zidentyfikowaliśmy jako zdarzenia znaczące. Sens towarzyszący doświadczeniom aktywności profesjonalnej ujmowany jest tu jako proces i wypadkowa aktywności symbolizacyjnych, wyrażanych w narracji (Bruner 1991). Transformacje sensu są formułowane jako dynamiczne artykulacje pięciu elementów. Są nimi: wymiar temporalny, emocje; dostrzeżenie zmiany przez podmiot; sformułowanie zasad działania; przeplatanie wymiarów indywidualnych i zespołowych. Te elementy charakteryzują proces konstruowania i rekonstruowania sensu w perspektywie diachronicznej. Nasze analizy są oparte na wynikach badań jakościowych przeprowadzonych z trzynastoma kierownikami przedsiębiorstw, w formie wywiadów swobodnych. W rezultacie badań otrzymaliśmy 39 narracji odnoszących się to tych sytuacji w sferze zawodowej, w których narratorzy mieli poczucie zderzenia z sytuacją zupełnie nową i nieoczekiwaną. Kierujący przedsiębiorstwami z obszaru ekonomii społecznej są szczególnie uprzywilejowani do analizowania transformacji sensu podejmowanej aktywności, ponieważ ich działania należą do ruchu idei i inicjatyw ekonomicznych o silnym zabarwieniu wartościującym, które je tworzą (solidarność, odpowiedzialność, zaangażowanie...). Co zmusza ich do podwójnego postępowania: ułatwianie aktywności współpracownikom poprzez wskazywanie im kierunku działania oraz wpisywanie sensu i ich działań w idee tego ruchu.