Społeczne i przestrzenne aspekty miejskości małych miast. Studium przypadku wybranych jednostek osadniczych województwa łódzkiego.

Abstract

The paper presents the extensive studies urban urbanity of the small cities. The research problem is the answer the question: what is the urbanity of the small cities and how is reflected in their landscape. In the context of studies of literature, the author made the following assumptions: 1. The urbanity make two groups of components: spatial and social. 2. The spatial components are: the building development, the institutional equipment and the urban planning composition. 3. The social components are: the feeling living in the city and spatial behaviours. 4. The components are in the interrelation which together and are creating the landscape of the city. It is a thesis, that in the landscape of small cities the components are as islands of urbanity what influences social components directly and is reflected in behaviours of spatial residents and their feeling living in the city. In the objective of the verification of the thesis case studies were entertained in Łęczyca, Drzewica, Tuszyn and Ujazd. Based on the conducted research on the spatial and social structure conclusions were expressed: In the space of explored small cities are typically areas municipal as well as nonmunicipal. Areas about urban features don't form clenched structures but form islands of urbanity. The thesis was confirmed. The islands of urbanity are in the space of cities and villages which were cities too. The conclusion is that the islands of urbanity have their historical conditioning. Analysis of the landscape of the chosen public spaces in the islands of urbanity was demonstrated the chaos and the spatial mess. A lack of the institution of the leisure time is a biggest problem. It is confirmed in public examinations.

Praca prezentuje szerokie studia nad zagadnieniem miejskości małych miast. Istotą problemu badawczego jest odpowiedź na pytanie na czym polega miejskość małych miast i jak jest odzwierciedlona w ich krajobrazie. W kontekście przeprowadzonych studiów literatury, autorka przyjęła następujące założenia: 1. Miejskość tworzą dwie grupy komponentów: materialne i społeczne. 2. Materialne komponenty miejskości to: zabudowa, wyposażenie instytucjonalne i kompozycja urbanistyczna. 3. Społeczne komponenty miejskości to: poczucie życia w mieście wśród mieszkańców oraz ich zachowania przestrzenne. 4. Komponenty materialne i społeczne są we wzajemnych relacjach, które wspólnie tworzą krajobraz miasta. Przyjęte założenia badawcze pozwoliły sformułować tezę, że w krajobrazie małych miast materialne komponenty miejskości występują wyspowo, co wpływa bezpośrednio na komponenty społeczne i odzwierciedla się w zachowaniach przestrzennych mieszkańców oraz ich poczuciu życia w mieście. W celu weryfikacji tezy zastosowano następujące grupy metod: analizę struktury przestrzenno-funkcjonalnej, analizę krajobrazową oraz badania społeczne (wywiad, obserwacja). Badania przeprowadzono na terenie województwa łódzkiego w czterech jednostkach osadniczych: Łęczyca, Tuszyn, Drzewica i Ujazdu, które celowo dobrano za pomocą procedur statystycznych jako studia przypadku reprezentujące zróżnicowanie zbiorowości małych miast. Na podstawie przeprowadzonych badań struktury przestrzennej i społecznej wybranych jednostek osadniczych sformułowano wnioski dotyczące materialnych i społecznych elementów miejskości małych miast. Wykazano, że w przestrzeni badanych małych miast występują zarówno tereny typowo miejskie jak i niemiejskie. Tereny o dominacji cech miejskich nie tworzą jednak zwartych i jednorodnych struktur obejmujących dany fragment miasta, lecz koncentrują się w niewielkich powierzchniowo enklawach, tworząc wyspy miejskości. W związku z tym przyjęta teza została potwierdzona. Ważną konkluzją w kontekście doboru studiów przypadku jest to, że wyspy miejskości zostały wyznaczone zarówno w jednostkach będących miastami, tj. Łęczycy, Tuszynie i Drzewicy jaki w Ujeździe, który utracił prawa miejskie w II połowie XIX i we współczesnym podziale administracyjnym jest wsią. W związku z powyższym można wnioskować, że obecność enklaw miejskości ma swoje uwarunkowania historyczne i powiązane jest przede wszystkim z miejską genezą jednostki osadniczej. Ważnym wnioskiem sformułowanym na podstawie przeprowadzonych badań jest to, że wszystkie wyznaczone enklawy miejskości napędzają funkcjonowanie całej jednostki osadniczej, oraz stanowią najważniejszy fragment w jej przestrzeni, ponieważ obejmują obszary o największej koncentracji instytucji oraz pozostałych usług. Tym samym kształtują poczucie życia w mieście wśród mieszkańców. Wykonana następnie analiza krajobrazu wybranych przestrzeni publicznych w obrębie wyznaczonych wysp miejskości wykazała, że ich cechą charakterystyczną jest chaos przestrzenny. Ważnym problemem jest także brak oferty instytucjonalnej dla mieszkańców w zakresie organizacji czasu wolnego co potwierdziły również przeprowadzone badania społeczne. Przeprowadzone badania struktury przestrzennej i krajobrazu małych miast w aspekcie delimitacji komponentów miejskości, wskazały również konieczność rozgraniczenia pojęcia „przestrzeń miasta” i „przestrzeń miejska” a także „krajobraz miasta” i „krajobraz miejski”. Przeprowadzone badania potwierdzają pogląd, że pojęcia te nie powinny być używane zamiennie. O tym czy przestrzeń można nazwać „miejską” świadczy nie tyle lokalizacja w jednostce administracyjnej o odpowiednim statusie prawnym lecz wyposażenie w materialne i społeczne komponenty miejskości czytelne w krajobrazie.