Przestrzeń, fundator, budowla. Struktura regionalna w badaniach nad rekonstrukcją krajobrazu architektonicznego.

Abstract

Przedstawione spostrzeżenia koncentrują się wokół możliwości rekonstruowania i analizowania krajobrazu architektonicznego wybranego regionu, ze szczególnym uwzględnieniem struktury badanej przestrzeni. Przede wszystkim należy postrzegać dzieło architektoniczne jako wyraz społecznego prestiżu i znaczenia fundatora, gdzie forma funkcjonowała jako wyznacznik prestiżowy. Cechy architektury „wielmożnej” uzyskiwano przez niecodzienność programu użytkowego, kosztowność i trwałość zastosowanego materiału, wielkość, indywidualność kształtów, piękno i ozdobność. Metody klasyfikowania przestrzeni pozwalają na wskazanie atrakcyjnych miejsc rozpatrywanych w kontekście hierarchii punktów. Tworzyły one w obrębie regionu rodzaj architektonicznej makroprzestrzeni. Jej podziały możemy wyróżnić na poziomie struktur administracyjnych, ekonomicznych lub instytucjonalnych. Dla przykładu w wybieraniu miejsca na fundację sakralną czynnikiem decydującym o atrakcyjności mógł być charakter instytucji kościelnej funkcjonującej w miejscu potencjalnego przedsięwzięcia. W tej grupie inwestycji istotnych w wymiarze duchowym była także „sakralizacja” obranego miejsca. Wpływały na to przechowywane w danym miejscu relikwie, funkcjonujące miejsca kultu, wraz z ich obdarzonymi łaską świętymi wizerunkami. Wszystkie te elementy, nakładając się na siebie, wpływały na wykreowanie mapy z odwzorowaną hierarchią punktów, cieszących się szczególnym powodzeniem. Istotny był także prawnohistoryczny prestiż wybranego miejsca, jego powiązanie z prywatnymi dobrami fundatora, takie założenie eksponowało gniazda rodowe. Fundacje tam lokowane wpisywały się w proces legitymizacji posiadania tych ziem. Czynniki te wpływały na funkcjonowanie mechanizmów, które kształtowały strukturę przestrzenną regionu. Określenie miejsc obieranych dla fundacji architektonicznych było wypadkową skomplikowanych mechanizmów ekonomicznych, własnościowych, społecznych, politycznych i osobistych upodobań. Terytorialna struktura owych fundacji była silnie determinowana przez sieć instytucjonalnych powiązań. Osadzone w ikonosferze budowle przemawiały językiem warunkowanym przez miejsca ich oglądania.