Migration and Stabilization Features of Rural Population in Poland

Abstract

Przyspieszona migracja z rolnictwa i ze wsi do przemysłu i miast jest jednym z podstawowych procesów społecznych w Polsce powojennej, a odwrotny kierunek przemieszczeń Jest nadal bardzo słaby. Skałę, uwarunkowania i skutki tego procesu trudno oceniać Jednoznacznie. Nasilają się jednak krytyczne opinie o niekorzystnej preselekcji migrantów z określonych kategorii ludności. Potrzebne są empiryczne badania skali dążeń wychodźczych ze wsi oraz czynników sprzyjających migracji lub stabilizacji. Zagadnienia te podjęto w badaniach ogólnopolskich w 1977 r. Struktura naszej zbiorowości (1664 małżeństw) odpowiada według wieku, poziomu wykształcenia i źródła utrzymania strukturze całej populacji wiejskiej kraju. Stwierdzona skala zamierzeń, migracyjnych jest bardzo znaczna, a ich struktura przestrzenna, demograficzna i społeczna wydaje się generalnie niekorzystna dla wsi. Zdecydowani migranci ("na pewno wyprowadzą się) stanowili 7% całej zbiorowości, w tym aż 95% wybrało miasta (zwłaszcza średnie i blisko położone), a tylko 5% - wieś. Dalsze 12% całego zbioru to potencjalni migranci ("być może wyprowadzą się") dla których głównym warunkiem realizacji zamierzeń było uzyskanie pracy lub mieszkania. Wreszcie zdecydowani na stabilizacje (81%), wśród czynników wiążących ich ze wsią, wymieniali głównie obiektywne składniki swojej sytuacji życiowej (własny dom, gospodarstwo, praca), rzadziej zaś ujawniali pozytywny stosunek do tej sytuacji (przywiązanie, zadowolenie, przyzwyczajenie). W tej grupie 19% nie zamierzało migrować Jedynie z braku takiej możliwości. Zatem ogólnie co piąta rodzina planowała w ciągu kilku lat przejście ze wsi do miasta, zas pozostanie na wsi wiązało się głównie z realistyczną oceną sytuacji życiowej, a rzadziej było pozytywnym wyborem. Analizy statystyczne pozwoliły ustalić zespół cech rodzin sprzyjających migracji lub stabilizacji. Były to, poczynając od najważniejszych: przynależność społeczno-zawodowa, własność mieszkania (ale bez znaczenia jest jego standard, podobnie jak dochody pieniężne), wiek, poziom wykształcenia, pochodzenie terytorialne, region kraju (ale nie typ wioski). Znacznie silniejsze tendencje do migracji wystąpiły wśród wyżej wykwalifikowanych pracowników umysłowych, chłopów-robotników i robotników wykwalifikowanych, rodzin wynajmujących mieszkania, młodszych i wyżej wykształconych, przybyłych na dany teren, na obszarach Polski zachodniej i północnej. Natomiast orientacja stabilizacyjna cechowała rolników indywidualnych, robotników rolnych, pracowników umysłowych o niższych kwalifikacjach i nie pracujących zawodowo, rodziny posiadające własne mieszkania, starszych niżej wykształconych, zamieszkujących dany teren od urodzenia. Mniejsza, choć także istotna, okazała się rola czynników subiektywnych, takich Jak zadowolenie z różnych składników sytuacji życiowej, czy stereotypowe oceny wiejskiego i miejskiego środowiska. Kryzys gospodarczy Polski w rzeczywistości znacząco zahamował proces migracyjny, ale ostateczne badania sygnalizują utrzymywanie się silnych dążeń wychodźczych ze wsi i wskazują na zjawisko niejako "odłożonej migracji".