Aspecto genérico en la dramaturgia del "nuevo teatro" español

Abstract

Artykuł ma charakter wstępnego studium na temat zjawiska jeszcze nie przebadanego i mało znanego, jakim jest współczesna dramaturgia hiszpańska a konkretnie twórczość dramatyczno-teatralna określana mianem „nowego teatru”, która rozwija się począwszy od drugiej połowy lat sześćdziesiątych i aż do chwili śmierci generała Franco stanowi swoisty fenomen, który używając terminu Goethego, można nazwać ,,teatrem niewidzialnym”. „Nowy teatr” narodził się w specyficznej sytuacji politycznej, jaka zaistniała w Hiszpanii po wojnie domowej 1936—39 i która utrzymywała się przez blisko czterdzieści lat, a którą determinuje podział społeczeństwa na dwa obozy — nacjonalistów i republikanów, zwycięzców i zwyciężonych. W konsekwencji tego podziału współczesna kultura hiszpańska rozwija się paralelnie na dwóch niejako poziomach: oficjalnym, odpowiadającym narzuconym przez frankizm i ideologię nacjonalistycznego katolicyzmu — i drugim nieoficjalnym, reprezentującym opozycję tolerowaną, jeśli nie wykraczała poza obowiązujące kanony i zwalczaną drogą represji, jeśli wydawała się niebezpieczna. Zaistnienie nowych, awangardowych tendencji w dramaturgii, pozostających w jawnej sprzeczności z konwencją realistyczną teatru popieranego przez frankizm, jest w pierwszym rzędzie wyrazem buntu (kontestacji) przeciw dyktaturze i — dezaprobaty wobec kompromisowej postawy pokolenia „realistów” a co za tym idzie — minifestacją poszukiwań tematycznych i estetyczno-formalnych. "Termin "nowy teatr” pojawia się w hiszpańskiej krytyce w ślad za krytyką zagraniczną i konkretnie — amerykańską, która odkrywa obecność ,,podziemia” i popularyzuje je poza granicami Hiszpanii jako ,,Spanishi Underground Drama” identyfikując to zjawisko z awangardą. Poszukiwania w zakresie estetyki i form dramatyczno-teatralnych ,,nowego teatru” prowadzą do interesujących eksperymentów w zakresie struktury dramatu i przynoszą w konsekwencji nowe propozycje odmian gatunkowych czy swego rodzaju hybryd jak: reopera, sainetillo furioso, ceremonia negra, opereta, vodevil, rapsodia, etc. Można powiedzieć, że poszukiwania "nowego teatru” poszły w dwóch kierunkach, odpowiadających dwu liniom rozwoju współczesnego teatru awangardowego na świecie: 1. Teatr absurdu i wszystkie jego odmiany wraz z teatrem okrucieństwa a zatem — dramat: groteski, ale także, specyficznie hiszpański, dramat oparty na poetyce alegorii, dramat abstrakcji i dramat surrealistyczny. 2. Teatr tzw. kreacji zbiorowej o akcentach zdecydowanie politycznych i społecznych, w którego powstawaniu udział autorów-dramaturgów sprowadza się do propozycji scenariuszowych, tworzonych indywidualnie bądź w zespole i który obejmuje takie gatunki dramatyczno-teatralne jak teatr-faktu czy teatr-dokumentu, kronika historyczna, etc. a dla których formą może być happening, psycho- lub socjodrama, kreacja zbiorowa z włączeniem publiczności, "zdarzenie”, etc. By jednak nie posądzić hiszpańskiego teatru o zwykłą wtórność w stosunku. do ruchów awangardowych na świecie w drugiej połowie XX wieku, podkreślić należy, że „nowy teatr” rozwijał się w zasadzie paralelnie, z tą jednak różnicą, że na skutek działań cenzury nie ujawniał się w sposób: naturalny a odkrywany dzisiaj — nie może już rywalizować z francuskim teatrem absurdu, ani angielskim dramatem „młodych gniewnych” czy kreacjami amerykańskich komun.