Grammatische Abweichungen in der Lyrik? Sprachwissenschaftliche Beobachtungen zur Deviationspoetik

Abstract

In diesem Beitrag wird der Frage nachgegangen, inwiefern es aus sprachwissenschaftlicher Sicht sinnvoll ist, anzunehmen, dass lyrische Texte von sprachlichen Abweichungen geprägt sind. Es wird die Ansicht vertreten, dass Besonderheiten der Satzgliedstellung unseren Erwartungen an die Lyrik entsprechen und somit gerade nicht als abweichend, sondern als unauffällig zu gelten haben. Syntaktische Abweichungen, die diese Bezeichnung verdienen, treten punktuell auf und sind oft in Verbindung mit der Verbvalenz zu sehen. Der Vergleich mit Beispielen morphologischer Kreativität zeigt außerdem, dass jede grammatische Ebene eine anders geartete Beschreibung von Regularitäten und Strukturen, also auch von Abweichungen erfordert.

This contribution deals with the question what it means from a linguistic point of view to claim that poetic texts are characterized by deviation. It will be argued that peculiarities of word order conform to the readers’ expectations and, therefore, should be considered inconspicuous instead of deviant. By contrast, true syntactic deviation often  consists of some isolated violation of argument structure. Moreover, comparison with examples of morphological creativity shows that each grammatical level requires its own specific description of rules and patterns, hence of deviation.

Punktem ciężkości niniejszego artykułu jest pytanie, do jakiego stopnia z językoznawczego punktu widzenia zasadne jest twierdzenie, iż teksty liryczne charakteryzują się językowymi odstępstwami od normy. Reprezentowany jest pogląd, że szczególne cechy szyku wyrazów w zdaniu odpowiadają naszym oczekiwaniom w stosunku do liryki i tym samym nie powinny być one traktowane jako odbiegające od normy, lecz jako niezwracające uwagi. Odstępstwa składniowe, zasługujące na to określenie, występują w poszczególnych miejscach i często dostrzec je można w odniesieniu do walencji czasownika. Porównanie z przykładami morfologicznej kreatywności ukazuje ponadto, iż każda płaszczyzna gramatyczna wymaga innego sposobu opisu reguł i struktur, więc także odstępstw od nich.