Gospodarka oparta na wiedzy w ujęciu regionalnym

Abstract

Gospodarka oparta na wiedzy (GOW) to niezwykle ważne i aktualne zagadnienie we współczesnej ekonomii, zarówno pod względem teoretycznym, jak i aplikacyjnym. Rozwój gospodarki opartej na wiedzy stał się priorytetowym wyzwaniem dla wielu krajów, w tym również dla Polski. Powszechnie wiadomo, że we współczesnym świecie rozwój społeczno-gospodarczy jest coraz bardziej uzależniony od intensyfikacji i dyfuzji wiedzy oraz kreowania i generowania innowacji. W pewien sposób takie działania narzuca polityka Unii Europejskiej, zwiększając w tym zakresie aktywność Polski po roku 2004. Analizując to obszerne zagadnienie, jakim jest gospodarka oparta na wiedzy pojawiają się dwa istotne problemy badawcze. Pierwszy odnosi się do aspektów teoretycznych, drugi dotyczy trudności jego pomiaru, a w konsekwencji oceny poziomu zaawansowania i rzeczywistego wpływu na gospodarkę w danym kraju. Na przestrzeni ostatnich lat pojawiło się wiele publikacji dotyczących problematyki gospodarki opartej na wiedzy. Prace te są jednak najczęściej prezentowane w formie koncepcyjno-teoretycznej i tylko w nieznacznym stopniu skupiają się na analizach empirycznych. Co więcej, przeprowadzane badania w większości odnoszą się do oceny gospodarek na szczeblu krajowym lub ich porównań z innymi państwami, w ujęciu międzynarodowym lub globalnym. Aspekt regionalny gospodarki opartej na wiedzy jest marginalizowany i przedstawiany w niewystarczającym zakresie. Cele rozprawy Głównym celem rozprawy doktorskiej jest analiza dyfuzji wiedzy na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego w polskich województwach w latach 2003-2014 przy wykorzystaniu metod statystyczno-ekonometrycznych. Cele szczegółowe: 1. Przedstawienie klasyfikacji gospodarek opartych na wiedzy w polskich województwach. 2. Wskazanie zależności i interakcji przestrzennych pomiędzy poszczególnymi regionami. 3. Ocena wpływu efektywnego wykorzystania wiedzy na poziom egzystencji społeczeństwa w polskich województwach. Hipotezy rozprawy Główna hipoteza badawcza zakłada, że budowanie gospodarek opartych na wiedzy w regionach może przyczynić się do ich długotrwałego rozwoju społeczno-gospodarczego. Hipotezy szczegółowe: 1. Słabiej rozwijające się regiony nie w pełni wykorzystują zasoby wiedzy w życiu społeczno-gospodarczym. 2. Rozprzestrzenianie się wiedzy jest zjawiskiem niepodzielnym, dlatego też występują wzajemne zależności i interakcje przestrzenne pomiędzy poszczególnymi województwami. 3. Modele ekonometryczne: dostarczają cennych informacji o stanie faktycznym dotyczącym GOW w regionach, wskazują siłę wpływu poszczególnych filarów na poziom egzystencji społeczeństwa w polskich województwach oraz zapewniają skuteczne wskazanie rozwiązań dotyczących niwelowania dysproporcji rozwojowych. Źródła danych Dane prezentowane w części teoretycznej pracy pochodzą z baz Banku Światowego i Komisji Europejskiej. Dane statystyczne wykorzystane w części empirycznej pracy zostały pozyskane z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego. Reprezentatywny zbiór cech diagnostycznych składa się z 56 wskaźników dla 16 obszarów i 12 okresów czasowych. Struktura rozprawy Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny i składa się z pięciu rozdziałów. Część teoretyczna została zawarta w rozdziale pierwszym, drugim i trzecim, a część empiryczna w czwartym i piątym. W rozdziale pierwszym, zatytułowanym: Istota gospodarki opartej na wiedzy, skoncentrowano się na aspektach teoretycznych, takich zagadnień jak: wiedza, innowacja oraz gospodarka oparta na wiedzy. Wskazano występujące pomiędzy nimi związki i zależności, ich wielowymiarowość oraz różnorodność interpretacyjną, poprzez przytoczenie wielu definicji znajdujących się w literaturze polskiej i zagranicznej. Rozdział drugi, zatytułowany: Mierniki gospodarki opartej na wiedzy, przedstawia najpopularniejsze metody wykorzystywane do szacowania GOW, w tym metodologię Banku Światowego oraz Komisji Europejskiej. Obszernie przedstawiono również wyniki poszczególnych narzędzi, wskazując poziom rozwoju innowacyjności w poszczególnych państwach ze szczególnym uwzględnieniem Polski. W rozdziale trzecim, zatytułowanym: Charakterystyka wybranych metod badawczych, zaprezentowano teoretyczny opis metodologii badawczej, która została wykorzystana w części empirycznej pracy. Wszystkie narzędzia statystyki i ekonometrii przestrzennej dobrano tak, aby całe badanie było przeprowadzone w sposób kompleksowy, użyteczny oraz czytelny i zrozumiały. Opisano następujące narzędzia statystyki wielowymiarowej i ekonometrii przestrzennej: miary koncentracji przestrzennej (iloraz lokacyjny), metody grupowania i klasyfikacji obiektów (analiza skupień i taksonomiczny miernik rozwoju), eksploracyjna analiza danych uwzględniająca zależności i interakcje przestrzenne (globalna i lokalna statystyka Morana I), metoda doboru zmiennych Hellwiga, modele panelowe (z dekompozycją wyrazu wolnego i z dekompozycją składnika losowego). W rozdziale czwartym, zatytułowanym: Przestrzenne zróżnicowanie gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, zaprezentowano ranking województw pod względem zaawansowania gospodarki opartej na wiedzy na podstawie taksonomicznego miernika rozwoju. W dalszej części rozdziału wyznaczono również zależności przestrzenne zachodzące pomiędzy poszczególnymi jednostkami terytorialnymi w ujęciu lokalnym i globalnym. We wszystkich okresach poddanych analizie można wyróżnić jedno wyraźnie dominujące województwo (mazowieckie). Pozostałe skupienia województw z nieznacznymi wahaniami również prezentowały się podobnie. Wśród relatywnie dobrze rozwiniętych województw pod względem lokalnych gospodarek opartych na wiedzy znalazły się: dolnośląskie, pomorskie, śląskie, wielkopolskie oraz małopolskie. W ostatnim rozdziale, zatytułowanym: Wpływ czynnika wiedzy i innowacji na poziom egzystencji społeczeństwa w polskich województwach, zaprezentowano wpływ kluczowych filarów gospodarki opartej na wiedzy tj.: system bodźców ekonomicznych i reżim instytucjonalny (EKO), efektywny system innowacji (INN), edukacja i jakość zasobów ludzkich (EDU), nowoczesna infrastruktura informacyjna (ICT) na poziom egzystencji społeczeństwa w Polsce w ujęciu regionalnym (wyrażony poprzez wskaźnik WPE, obejmujący trzy wymiary: finansowy – wartości ekonomiczno-techniczne, niematerialny – środowisko i wartości społeczno-kulturowe oraz emocjonalny – wartości psychologiczno-moralne). Na podstawie metody Hellwiga dokonano optymalnego doboru zmiennych egzogenicznych, wyodrębniając regiony o podobnej strukturze rozwoju GOW. Do przeprowadzenia estymacji w ujęciu całościowym wykorzystano modele panelowe. W dalszej części rozdziału wskazano również kierunki dalszych badań w zakresie pomiaru GOW w ujęciu regionalnym. Po wcześniejszym odrzuceniu parametrów nieistotnie różniących się od zera, tj. dla zmiennej EKO oraz ICT dokonano interpretacji oszacowanych współczynników. Wartości wszystkich parametrów były dodatnie, co oznacza, że wszystkie z analizowanych filarów GOW pozytywnie wpływają na poziom egzystencji społeczeństw lokalnych w analizowanych regionach. Ponieważ wszystkie zmienne egzogeniczne w modelu to wskaźniki zagregowane, dlatego też nie można było określić ich oddziaływania wyrażonego w kategoriach rzeczywistych, a jedynie siłę ich wpływu. Zakończenie pracy prezentuje podsumowanie oraz najważniejsze wnioski z przeprowadzonych analiz. Wcześniej postawione hipotezy badawcze zostały tu poddane końcowej merytorycznej weryfikacji. Poprzez wykorzystanie specjalistycznych narzędzi statystyczno-ekonometrycznych praca zyskała dużą wartość zarówno poznawczo-naukową, jak również i praktyczną (m. in. w ustalaniu celów polityki proinnowacyjnej i strategii rozwoju). Trafność doboru metodologii potwierdziły wyniki badań i przeprowadzone testy statystyczne. Na podstawie uzyskanych wyników przyjęto główną hipotezę niniejszej rozprawy. Pierwsza hipoteza szczegółowa również została potwierdzona, jednak z pewnymi zastrzeżeniami. Wykorzystując taksonomiczne mierniki rozwoju oraz tworząc rankingi regionalnych GOW pokazano, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, zaobserwowano co prawda zmniejszanie się dysproporcji międzyregionalnych, jeżeli chodzi o poziom zaawansowania GOW, jednak mogłoby się wydawać, że zmiany te powinny przebiegać w szybszym tempie. Dzięki wykorzystaniu statystyk Morana okazało się, że pomimo tego, że wiedza jest wszechobecna, a jej przepływy nie mają żadnych barier odległościowych, wykazano, że w Polsce nie ma istotnych lokalnych zależności przestrzennych w tej dziedzinie. Potwierdzona została trzecia hipoteza szczegółowa. Udowodniono, że inwestowanie w rozwój regionalnych gospodarek opartych na wiedzy może przyczynić się do wzrostu poziomu egzystencji społeczeństwa. Przeprowadzone w niniejszej rozprawie badania nie wyczerpują w pełni złożonej i rozległej problematyki dotyczącej GOW. Ponieważ czynników ją opisujących stale przybywa, analizy powinny być kontynuowane i rozszerzane o kolejne narzędzia ilościowe. Koncepcja gospodarki opartej na wiedzy z pewnością na stałe wpisała się w procesy gospodarcze zachodzące we wszystkich krajach świata. Mało tego, polityka UE uznaje ją za działalność priorytetową. Należy pamiętać, że rozwój tej koncepcji zaczyna się już na szczeblu regionalnym. Niniejsza praca dostarcza nowej wiedzy i jednocześnie prowadzi do podnoszenia świadomości, zarówno wśród obywateli, jak i przedstawicieli biznesu, o znaczeniu wiedzy i innowacji w rozwoju społeczno-gospodarczym.