Po kolei. Miejsca, wyzwania, inspiracje

Abstract

Transport, a w szczególności jego ekonomiczno-techniczne właściwości, ma ogromny wpływ na rozwój urbanistyki, sprawne funkcjonowanie miast, koncentrację lub dekoncentrację przestrzenną. Spełnia istotną rolę w życiu społeczno-gospodarczym kraju czy regionu, oddziałując na jego sieć osadniczą, kształt przestrzenny miast i osiedli, styl życia ludności, stanowiąc dodatkowo, zgodnie z teorią rozwoju regionalnego, jeden z podstawowych czynników determinujących poziom rozwoju gospodarczego. Jednocześnie systemy transportowe miast i regionów, w wyniku zmian instytucjonalnych, prawnych, technologicznych czy gospodarczo- -społecznych ulegają ciągłym przeobrażeniom. Muszą odpowiadać na współczesne potrzeby społeczeństwa, jednocześnie uwzględniając coraz więcej warunków ograniczających, związanych chociażby z ochroną środowiska przyrodniczego. Konieczność respektowania ogólnoświatowych tendencji w obszarze szeroko rozumianego transportu wymusza na krajach i regionach ponowne określenie miejsca i istotności poszczególnych gałęzi transportu w obsłudze potrzeb przewozowych społeczeństw oraz gospodarek. Jedną z widocznych zmian jest pójście w kierunku lepszego wykorzystania potencjału transportu szynowego, w tym kolejowego. Polska, jej regiony i miasta, w celu zapewnienia zrównoważonego, harmonijnego rozwoju nie powinny pozostać obojętne wobec postępujących przemian, mając jednocześnie świadomość ich społecznych, gospodarczych i przestrzennych konsekwencji.Dyskusja nad powyższymi problemami została podjęta przez studentów, młodych naukowców i ekspertów z dziedziny transportu kolejowego i urbanistyki w ramach niniejszej, wielowątkowej publikacji. U jej podstaw stanęły trzy wymiary tematyczne: • O KOLEI – mówiący o tym, jak obecność kolei i inwestycje w nie oddziałują na rozwój ekonomiczny, społeczny i przestrzenny miast i regionów;• PO KOLEI – w którym szukano odpowiedzi na pytanie, jak zagospodarowuje i rewitalizuje się tereny pokolejowe, gdy przestają one pełnić pierwotne funkcje; • PO KOLEI. Czas na Łódź! – dotyczący wpływu ogromnych inwestycji w transport kolejowy na przyszłość Łodzi. W niniejszej publikacji pojawiają się stanowiska studentów gospodarki przestrzennej z różnych ośrodków akademickich w Polsce, a także przedstawicieli innych kierunków takich jak geodezja i kartografia czy architektura i urbanistyka. Artykuły przygotowali również eksperci zajmujący się transportem kolejowym oraz urbanistyką, reprezentujący środowisko naukowe oraz organizacje pozarządowe. Autorzy artykułów poruszają różnorodne zagadnienia dotyczące kolei, opierając się w dużej mierze na sytuacji panującej w ich własnych miastach oraz przywołując godne uwagi przykłady zagraniczne. Większość prezentowanych tekstów – odnosząca się do stanu obecnego kolei, inwestycji w tym obszarze oraz ich wpływu na rozwój jednostek terytorialnych – wpisała się w wymiar tematyczny „O KOLEI”. Część autorów skupiła się na tym, co „PO KOLEI”, pisząc o sposobach zagospodarowywania i rewitalizacji terenów pokolejowych. W publikacji znalazł się również blok tematyczny dotyczący Łodzi, w którym analizie poddano inwestycje w transport kolejowy w mieście. Mimo jednorodnej z pozoru tematyki, artykuły zebrane w publikacji prezentują szeroką gamę zagadnień związanych z transportem kolejowym. W rozdziale pierwszym poruszono szereg różnorodnych kwestii – począwszy od wpływu kolei na rozwój miast, poprzez rolę metra i transport intermodalny, na Kolei Transsyberyjskiej kończąc. Sporo uwagi poświęcono sytuacji obecnej oraz realizowanym i planowanym inwestycjom na dworcach kolejowych, stanowiących pewnego rodzaju wizytówkę miasta, a także ciekawym rozwiązaniom stosowanym na kolei, które mają na celu usprawnienie systemów komunikacyjnych w polskich aglomeracjach. W obszernym artykule zamykającym rozdział autor porusza m.in.zagadnienie transportu szynowego w kontekście zrównoważonego rozwoju miast, wymienia korzyści, jakie płyną z wykorzystywania kolei miejskiej do obsługi komunikacyjnej aglomeracji oraz z integracji różnych systemów transportu, a także obrazuje na przykładzie Karsznic wpływ węzła kolejowego na rozwój jednostki osadniczej. W rozdziale „PO KOLEI” przeczytać można o przekształceniach terenów pokolejowych pod inne funkcje m.in. atrakcyjne dla użytkowników przestrzenie zielone (High Line w Nowym Jorku czy parki w Berlinie, Antwerpii, Paryżu). Przedstawione zostały również podstawy teoretyczne nurtu Landscape Urbanism oraz przykłady jego zastosowań w praktyce. Na przykładzie Helsinek pokazano natomiast, jak można wykorzystywać tereny pokolejowe czy poportowe w procesie reurbanizacji w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju i polityką brownfield development. Przedmiotem analiz kolejnego artykułu jest „przywracanie do życia” terenów nieczynnego obecnie dworca kolejowego, który stanowi cenny obszar kulturowy i z pewnością zasługuje na kompleksowe działania rewaloryzacyjne. By pokazać, jak w praktyce można podejść do procesu rewitalizacji terenów pokolejowych, opisano dwa przykłady takich obszarów w Łodzi, które były przedmiotem prac grup warsztatowych podczas Warsztatów „pO KOLEI. Czas na Łódź!” oraz koncepcje ich przekształcenia zaproponowane przez studentów. Rozdział „PO KOLEI. Czas na Łódź!” otwiera artykuł zarysowujący historię kolei i budynków dworcowych w mieście oraz inwestycje związane z ich przebudową. W kolejnych artykułach uwagę skupiono na projekcie budowy Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. Przedstawiono między innymi założenia projektu, korzyści i zagrożenia z niego płynące, a także oceniono konkurencyjność kolei względem transportu indywidualnego pod kątem czasu przejazdu. Prezentowana publikacja jest istotnym elementem procesu dydaktycznego, jak również współpracy studentów, pracowników naukowych i praktyków. Staje się ona podstawą do dalszych rozważań nad przyszłością kolei oraz inspiracją do dyskusji i działań mających na celu sprostanie współczesnym wyzwaniom w zakresie organizacji szeroko rozumianego systemu transportu kolejowego w miastach i regionach.