Enterprise as an Institution in Poland
Abstract
Artykuł opisuje przemiany modelu przedsiębiorstwa w kontekście
warunków jego funkcjonowania w systemie polityczno-gospodarczym.
Dominacja celów politycznych w życiu gospodarczym i społecznym
oraz cechy stworzonego po wojnie modelu organizacji społecznej
znalazły swoje odbicie w założonym modelu przedsiębiorstwa.
Stanowiło ono filię centralnie zarządzanego "państwa-przedsiębiorstwa", a przedsiębiorczość, samofinansowanie i samodzielność
były przypisane Centrum polityczno-gospodarczemu. Pozbawione swoich
definicyjnych atrybutów, poddane ścisłej kontroli politycznej
i administracyjnej, było zmuszone realizować, obok produkcji, narzucone funkcje pozaprodukcyjne (w tym - polityczne). Pełniły one
ważną rolę w założonej strategii indoktrynacji ideologicznej i
politycznej pracowników i społeczeństwa. Założona wielofunkcyjność
rodziła dylematy optymalizacji poszczególnych funkcji (sprzeczność rachunku politycznego i ekonomicznego), wynikające nie
tylko z odmiennych logik racjonalności, ale także z negatywnych
konsekwencji w postawach i strategiach działań pracowniczych (działania pozorne, partykularyzm, grupy interesu). Racjonalność
założonego modelu przedsiębiorstwa jest zastępowana racjonalnością
adaptacji w działaniach, zabezpieczającej organizacyjne i grupowe
interesy. Niezmienność warunków działania przedsiębiorstwa
(gospodarki) wpływała na dużą skuteczność wyuczonych sposobów
działań chroniących różne interesy. Stwarzało to poczucie bezpieczeństwa
uczestnikom systemu społecznego przedsiębiorstwa (gospodarki),
ale jednocześnie hamowało próby wprowadzania zmian.
Wszystkie dotychczasowe zmiany, nie zmieniając zasad systemu polityczno-gospodarczego, nie mogły wpłynąć na większą efektywność
ekonomiczną przedsiębiorstwa. Istotne bariery reformy gospodarki
z 1981 r. stanowią, założone przez centrum, granice identyfikacji
socjalistycznego systemu (atrybut centralizacji władzy politycznej
i gospodarczej) oraz zakres gotowości ponoszenia kosztów reformy
przez pracowników. Wzajemne samoograniczanie interesów stwarza
szansę na nowy model przedsiębiorstwa w Polsce (menedżersko-samorządowy).
Collections