Transdisziplinäre Perspektiven der Queer Studies und der Intersektionalität für die Lehrkräfteprofessionalisierung im Fachbereich „Gender und Deutsch als Fremd- und Zweitsprache“

Abstract

In dem Beitrag wird auf praktischer und theoretischer Ebene erkundet, wie sich die transdisziplinären Perspektiven der Queer Studies und der Intersektionalität für die Lehrkräftefortbildung im Bereich „Gender und Deutsch als Fremd- und Zweitsprache (DaF/DaZ)“ fruchtbar machen lassen können. Es wird zuerst auf den politisch-sozialen Hintergrund in Georgien eingegangen, wo im April 2023 von der Autorin ein Workshop zum Thema durchgeführt wurde. Anschließend werden die theoretischen Grundlagen beleuchtet und ein aktueller Forschungsüberblick gegeben. Auf Basis dieser dekonstruktivistisch und machtkritisch orientierten Ansätze werden Vorschläge gemacht, wie gesellschaftliche Normierungen – insbesondere von Gender und Sexualität – sichtbar gemacht und kritisiert werden können. Dabei geht es auch darum, herauszustellen, wie diese Ansätze ein sinnvolles Werkzeug für eine Vermittlung von Deutsch als Fremd- und Zweitsprache bieten, die einen Fokus auf kulturreflexives und diskurskompetenzorientiertes Lehren und Lernen legt. Im letzten Teil wird der auf der Basis der zuvor dargestellten theoretischen Erkenntnisse geplante und durchgeführte Workshop inklusive der verwendeten Materialien vorgestellt und seine Ergebnisse auf Basis der folgenden Ziele evaluiert. Die Ziele des Workshops lassen sich wie folgt zusammenfassen: Die Lehrkräfte sollten in der Lage sein, sich Theorie-Kenntnisse und Wissen zum Thema ‚Gender‘ zu erarbeiten, um sich im Kollegium und in Gesprächen mit Eltern sicher und kompetent zu fühlen. Die grundlegende pädagogische Leitlinie des Schutzes von LGBT*QIA-Personen vor Diskriminierung ist dabei nur ein Teilaspekt, vielmehr soll es darum gehen, kritisch-dekonstruktives Denken zu fördern und gleichzeitig die unhinterfragte Reproduktion einer Dualität von Norm und Abweichung zu vermeiden. Sie sollten relevante Methoden und Werkzeuge kennen, um Lernenden (diskursive) Räume für Kritik und Widerstand zu eröffnen und den teilnehmenden Lehrkräften sollte ein Raum gegeben werden, sich als Verbündete wahrzunehmen, die miteinander lernen und arbeiten und gleichzeitig auch eine Verantwortung für diejenigen Lernenden tragen, die nicht in die „heterosexuelle Matrix“ passen.

The article explores on a practical and theoretical level how the transdisciplinary perspectives of queer studies and intersectionality can be fruitful for teacher training in the field of “Gender and German as a foreign and second language (DaF/DaZ)”. First, the socio-political background in Georgia is discussed, where the author conducted a workshop on the subject in April 2023. The theoretical foundations are then highlighted and a current research overview is given. On the basis of these deconstructivist and power-critical approaches, suggestions are made as to how social norms – especially of gender and sexuality – can be made visible and criticized. It is also important to highlight how these approaches offer a useful tool for teaching German as a foreign and second language that focuses on culture-reflective and discourse-competence-oriented teaching and learning. In the last part, the workshop planned and carried out on the basis of the theoretical knowledge presented above, including the materials used, is presented and its results are evaluated. The goals of the workshop can be summarized as follows: The teachers should be able to acquire theoretical and practical knowledge on the subject of gender in order to feel confident and competent in the classroom and in discussions with parents. The basic pedagogical guideline of protecting LGBT*QIA people from discrimination is only a partial aspect, rather it should be about promoting critical-deconstructive thinking and at the same time avoiding the unquestioned reproduction of a duality of norm and deviation. They should know relevant methods and tools to open up (discursive) spaces for criticism and resistance for learners and the participating teachers should be given a space to perceive themselves as allies who learn and work together and at the same time also have a responsibility for those learners, who do not fit into the “heterosexual matrix”.

Niniejszy artykuł bada na poziomie praktycznym i teoretycznym, w jaki sposób transdyscyplinarne perspektywy studiów queer i intersekcjonalności mogą być wykorzystane do rozwoju zawodowego nauczycieli w dziedzinie „Gender i niemiecki jako język obcy i drugi (DaF/DaZ)”. Najpierw omówiono tło polityczne i społeczne w Gruzji, gdzie autorka przeprowadziła w kwietniu 2023 roku warsztaty na ten temat. Następnie przeanalizowano podstawy teoretyczne i przedstawiono przegląd aktualnych badań. W oparciu o dekonstruktywistyczne i krytyczne wobec tamtejszej władzy podejścia przedstawiono sugestie, w jaki sposób można uwidocznić i skrytykować standardyzacje społeczne – zwłaszcza dotyczące płci i seksualności. Celem jest również podkreślenie, w jaki sposób podejścia te oferują użyteczne narzędzie do nauczania języka niemieckiego jako języka obcego i drugiego, zorientowanego na refleksję kulturową i kompetencje dyskursywne. W ostatniej części przedstawiono warsztaty zaplanowane i przeprowadzone na podstawie opisanych powyżej ustaleń teoretycznych, w tym wykorzystanych materiałów. Ich wyniki oceniono na podstawie następujących celów: Nauczyciele powinni być w stanie zdobyć wiedzę teoretyczną i wiedzę na temat płci, aby czuć się pewnie i kompetentnie w klasie i w rozmowach z rodzicami. Podstawowa wytyczna pedagogiczna dotycząca ochrony osób LGBT*QIA przed dyskryminacją jest tylko jednym z aspektów; celem powinno być raczej promowanie krytycznego myślenia. Nauczyciele powinni znać odpowiednie metody i narzędzia, aby otworzyć (dyskursywne) przestrzenie krytycznej refleksji dla uczniów, a uczestniczący nauczyciele powinni mieć przestrzeń do postrzegania siebie jako sojuszników, którzy uczą się i pracują razem, a jednocześnie ponoszą odpowiedzialność za tych uczniów, którzy nie pasują do „heteroseksualnej matrycy”.