Fosforoorganiczne pochodne chiralnych azyrydyn – synteza i badanie aktywności katalitycznej w wybranych transformacjach asymetrycznych

Abstract

Otrzymywanie chiralnych, optycznie czystych związków stanowi obszar zainteresowań wielu chemików organików. Selektywna synteza pożądanego stereoizomeru jest kluczowa, gdy obserwowane są różnice dotyczące np. aktywności biologicznej czy właściwości organoleptycznych. Takie zjawisko często jest obserwowane w przypadku enancjomerów układów wykorzystywanych w przemyśle farmaceutycznym czy spożywczym. Wśród wielu metod uzyskiwania związków chiralnych synteza asymetryczna jest jedną z najbardziej efektywnych pod kątem wydajności i ekonomii. Celem badań przedstawionych w niniejszej rozprawie było otrzymanie chiralnych, enancjomerycznie czystych fosforoorganicznych pochodnych azyrydyn: opisanych wcześniej tlenków fosfin oraz nowych fosfin, a także wykazanie ich wysokiej aktywności katalitycznej w następujących reakcjach testujących: 1) Asymetryczna reakcja Mannicha z udziałem pochodnych benzaldehydu, p-anizydyny oraz hydroksyacetonu (organokataliza). 2) Stereoróżnicujące alkilowanie Friedela-Craftsa pochodnych indolu przez trans-β-nitrostyren, otrzymując w jej wyniku ważne bloki budulcowe do syntezy potencjalnych leków (ligandy współdziałające z triflanem miedzi (I)). 3) Enancjoselektywne reakcje z udziałem jonów cynku (ligandy): a) addycja dietylocynku do aldehydów alifatycznych i aromatycznych, b) cyklopropanowanie Simmonsa-Smitha 4) Asymetryczna reakcja Mority-Baylisa-Hillmana, z wykorzystaniem takich substratów jak pochodne benzaldehydu, keton metylowo-winylowy oraz akrylan metylu. 5) Stereoróżnicująca wewnątrzcząsteczkowa reakcja Rauhuta-Curriera, prowadząca do otrzymania pochodnych dihydrokumaryny. W drugiej części pracy zebrano wyniki badań biologicznych otrzymanych układów azyrydynylofosfinowych i azyrydynylofosfinoilowych pod kątem ich aktywności przeciwbakteryjnej i przeciwnowotworowej.