Wielowymiarowy obraz opresji kobiet w angielskim dramacie i teatrze feministycznym „drugiej fali” na wybranych przykładach

Abstract

Angielski teatr feministyczny „drugiej fali” od początku bardzo silnie akcentował potrzebę manifestowania skali opresji, jakiej podlegają kobiety w społeczeństwie patriarchalnym. W grupie tekstów i przedstawień teatralnych – szczególnie tych, które pozostawały pod wpływem idei radykalnego feminizmu – panorama podnoszonych problemów była bardzo szeroka i obejmowała między innymi zjawiska, takie jak: przemoc fizyczna, molestowanie seksualne, gwałt, prostytucja, pornografia, dręczenie psychiczne czy przymusowy heteroseksualizm. Punktem odniesienia dla wielu utworów literackich i scenicznych stało się założenie, że obszarem szczególnego „kolonizowania” kobiet na wielu płaszczyznach staje się przestrzeń gospodarstwa domowego. Kreacje niektórych grup teatralnych ukazywały obraz życia codziennego ograniczonego do nieustannie powtarzanych domowych rytuałów, inne zespoły kreśliły wizję piekła domowej egzystencji naznaczonej przemocą fizyczną i psychiczną. Skrajną formę alienacji stanowiła w wypowiedziach artystycznych fetyszyzacja kobiet – uprzedmiotowienie seksualne. Bohaterki tekstów i spektakli teatralnych podejmują walkę z tą formą opresji, zaczynając od terytorium życia domowego, rodzinnego, od obszaru życia małżeńskiego, a w małżeństwie – od łóżka. Istotne stają się dla nich także takie zagadnienia, jak kontrola urodzeń, aborcja i antykoncepcja. Modelową formą stosowania przemocy wobec kobiet w kreacjach brytyjskiego teatru feministycznego bywa gwałt. Teksty dramatyczne (choćby Sarah Daniels) korespondują z pracami radykalnych pisarek feministycznych, które postrzegają męską przemoc seksualną jako „spiritus movens” męskiej historii, a pornografię uważają za najjaskrawszy przejaw męskiej dominacji. Radykalne stanowisko dramatopisarek i aktorek wyraża się w poddaniu krytyce bardzo szerokiej listy praktyk: od opowiadania mizogynistycznych dowcipów, po kręcenie i kolportowanie filmów pornograficznych z grupy tzw. „snuff movies”. Warto podkreślić, że dla angielskiego teatru marginesu bardzo wcześnie znaczącą inspirację zaczęły stanowić konkretne przeżycia kobiet, w tym osobiste doświadczenia aktorek. Problemowe spektakle grup feministycznych brytyjskiej „drugiej fali” unikały jednak płytkiej agitacji i wyrażały treści ideowe ubrane w różnorodne, interesujące środki teatralne.

From the very beginning the English “second wave” feminist theatre strongly emphasized the need to manifest the scale of oppression women were subject to in a patriarchal society. In a group of texts and theatre performances ‒ especially those influenced by the idea of radical feminism ‒ there was a vast array of issues which included phenomena such as: physical violence, sexual harassment, rape, prostitution, pornography, mental oppression or enforced heterosexuality. The point of reference for many literary and stage works was an assumption that the household space became an area of specific “colonizing” of women on many levels. Creations of some theatrical groups showed a picture of everyday life limited to the constantly repeated home rituals; other groups created a vision of the hell of domestic existence marked by physical and psychological violence. In the artistic expression the extreme form of alienation was fetishisation of women – sexual objectification. The characters from texts and theatre performances fight this form of oppression, starting from the territory of domestic and family life, from the area of marital life, and in marriage ‒ from the bed. The issues such as birth control, abortion and contraception also become important for them. Rape is often a model form of violence against women in the creations of British feminist theatre. Dramatic texts (for example written by Sarah Daniels) correspond with the works by radical feminist writers who perceive male sexual violence as “spiritus movens” of male history, and they regard pornography as the most visible manifestation of male domination. The radical stance of playwrights and actresses is expressed in criticizing a very wide range of practices: from telling misogynist jokes to shooting and distributing por¬nographic films from a group of the so-called snuff movies. It is worth noting that for English fringe theatre women’s specific experiences, including actresses’ personal experience, soon began to be a significant inspiration. However, the problem-orientated performances of the feminist groups of the British “second wave” avoided shallow agitation and featured the ideological content expressed in a variety of interesting theatrical means.