Dialogiczna diagnoza inicjacji etycznej, czyli Buber wobec pytania o źródło moralności

Abstract

Celem tekstu jest prezentacja kluczowej dla Buberowskiej dialogiki tezy, która zakłada transcendentne źródło etyki. Buberowskie założenia są zarazem kluczowe dla jego refleksji antropologicznej. Człowiek urzeczywistnia to, co w nim specyficzne, dopiero w kontekście relacji dialogicznych. Jednak źródłem tych relacji, podobnie jak źródłem etyki, nie jest immanentnie rozumiana sfera kultury. Inicjacja człowieka, jako istoty wrażliwej na powinności etyczne, odbywa się w sposób wykraczający poza kulturową immanencję. Człowiek nie jest twórcą etyki lecz jest beneficjentem wartości, które nadają sens etycznej przestrzeni. Buber wskazuje tu na transcendencję, nieredukowalną do sfery kulturowych artefaktów i dlatego zachowującą swoją absolutną rangę. W ten sposób również sfera etyki zachowuje status absolutny. Nie jest to sprzeczne z myśleniem o człowieku jako o istocie historycznej, ponieważ historyczna zmienność, to sfera w której uzewnętrzniają się etyczne pryncypia, jednak sama ich istota pozostaje niezmienna. Buber kwestionuje utożsamianie Boskich przykazań z prawem. Prawo, to ludzki sposób rozpoznawania sensu przykazań, które dopiero wówczas stają się obowiązującym człowieka prawem, gdy ten je uzna jako jego obowiązujące. Ważne jest przy tym zachowanie równowagi między uniwersalnym (egalitarnym, monologicznym i ponadpersonalnym) charakterem prawa a indywidualnym (elitarnym, dialogicznym i personalnym) charakterem przykazania.

The aim of this paper is to present key thesis for Buber's dialogics, that is the existance of transcendent origin of ethics. Buber's presumption is paramount for his anthropological cogitation. The man can implement that, what is peculiar of him only in the context of dialogical relation. However, the origin of these relations, likewise the origin of ethics, is not immanent culture domain. The process of man becoming ethically sensitive goes beyond cultural immanence. The man is not the creator of ethics, but the beneficiary of its merits. Buber is pointing out transcendence, which can not be reduced to the sphere of cultural artefacts. Therefore transcendence as well as ethics retains its absolute rank. That is not contradictory to thinking of man as a historical being, because the historical variability is the sphere, where ethical rules externalize but their essence remains unaltered. Buber questions identification of God's commandments with law. For him, law is the human way of coming to understand the sense of commandments. Commandments becomes binding law only when man decided for them to be valid. What is crucial in this process it to remain balance between the universal (egalitarian, monological and collective) nature of law and the individual (elitarian, dialogical and personal) nature of commandments.