Neo-platonisme pa'ien et neo-platonisme chrétien Pléthon, Marulle, Ronsard

Abstract

Autor artykułu omawia dwie postacie neoplatonizmu renesansowego: neoplatonizm chrześcijański i neoplatonizm pogański. Twórcą tego drugiego był Gemistos Plethon, który w swym dziele Traité des Lois przedstawił swoją filozofią oraz zasady religdi politeistycznej, opartej na wskrzeszeniu kultu bogów antycznych. Drugim jego dziełem było De differenciae Platonis et Aristotelis philosophiae, w którym udowadnia wyższość platonizmu nad arystotelizmem. Aczkolwiek, ze względu na odbywający się w tym czasie sobói we Florencji, Plethon uzasadnia tę wyższość, dowodząc, że platonizm jest bliższy chrześcijaństwu, to jednak doktryna jego w wielu punktach odbiega od doktryny chrześcijańskiej (determinizm, problem nieśmiertelności duszy). Poetyckim wyrazem neoplatonizmu pogańskiego są Hymni Naturales Marullusa, w których poeta opiewa siły natury utożsamiane z bogami antycznymi. Opiewając poszczególne bóstwa, Marullus zachowuje hierarchiczny porządek neoplatoński, co wyrażone jest w kompozycji dzieła: pierwsza księga poświęcona jest bogom "nadkosmicznym", druga i trzecia - bogom zamieszkującym gwiazdy, zaś IV - bogom, którzy symbolizują cztery podstawowe elementy (ogień, powietrze, wodę, ziemię). W opisie stworzenia świata Marullus bliższy jest Księdze Stworzenia niż Przemianom Owidiusza, ale jednocześnie wykorzystuje ten opis, aby zgodnie z poglądami Platona podkreślić wyższość porządku nad chaosem. Zgodnie z neoplatonizmem przedstawiony jest w Hymni Naturales problem determinizmu, którego natura jest astrologiczna: gwiazdy i słońce określają charakter i uczuciowość każdego człowieka, co z kolei wpływa na jego drogę życiową. Stąd jedyną użyteczną modlitwą jest prośba o wyzwolenie duszy z okowów ciała i o przyjęcie jej na powrót do niebieskiej ojczyzny. Motyw powrotu duszy do ojczyzny wskazuje na jeszcze jeden motyw neoplatoński Hymnów - myśl, że dusza jest nie tylko nieśmiertelna, ale i wieczna, że istniała przed wiekami. Związki Hymnów Marullusa z neoplatonizmem są więc wyraźne. W swoich Hymnach Ronsard inspiruje się dziełem Marullusa opiewając siły natury, ale w przeciwieństwie do poety włoskiego nie traktuje ich jako bóstw. Hymny Ronsardd mają charakter raczej epicki lub dydaktyczny (na co wskazuje aleksandryn), podczas gdy Hymni Naturales są liryką religijną. Wynika to zapewne z różnicy inspiracji. Ronsard jest bardziej eklektyczny, jego inspiracja jest bardziej różnorodna: hymny homeryckie, mitologia i inne. Marullus inspirował się głównie Hymnami Proclusa. Najważniejsze jest to, że Ronsard świadomie starał się nadać swoim utworom charakter chrześcijański. Dlatego w Hymne de la justice zastrzega, że Jupiter, Pallas i Apollon są różnymi imionami, nadawanymi przez poszczególne narody temu samemu, jednemu Bogu. Dlatego również, uznając za Maruilusem wpływ gwiazd na los ludzki, podkreśla jednalc wolność moralną człowieka. A wreszcie uważa za daremne modlitwy skierowane do gwiazd (tak jak Marullus4), ale podkreśla, że należy modlić sią do chrześcijańskiego Boga. Porusza też problem grzechu pierworodnego zgodnie z doktryną chrześcijańską. Jedynie sposób, w jaki traktuje zagadnienie nieśmiertelności duszy, pozostawia wątpliwości, czy Ronsard przychyla sią do poglądów chrześcijańskich czy neoplatońskich. Jednakże najistotniejszą analogią między Hymnami Ronsarda a Hymni Naturales Marullusa jest to, że jedne i drugie przedstawiają sobą tak charakterystyczną dla Renesansu syntezą dwóch systemów filozoficznych: neoplatonizmu i lukrecjanizmu (Marullus) oraz neoplatonizmu i chrześcijaństwa (Ronsard).