Liminalność jako doświadczenie terenowe w badaniu grupy bezdomnych Polaków w Brukseli

Abstract

Migrants from Central and Eastern Europe constitute a growing part of rough-sleeping population in the Western European cities. Cultural aspects of their multiple marginalization can be analyzed with the use of the opposition of communitas and “social structure” introduced by Victor Turner. Using extensive field material gathered during recurrent visits to the field, I show the manifestations of communitas within a group of Polish homeless in Brussels: reluctance to form hierarchical relationships, reciprocity, physical closeness and intimacy, shared language practices, and alcohol consumption rituals. Group’s interactions with the surrounding suggest further attributes of its members as being in a liminal stage: taking over the public space, practices of status reversal, taking roles of wise tricksters, and passers-by’s fears of contact with them. That description leaves doubts, however: Turner’s opposition is imposed from a position of power. This interpretation is further inflated by personal emotional experiences from the fieldwork.

Migranci z Europy Środkowo-Wschodniej stanowią coraz większą część populacji osób bez dachu nad głową w miastach zachodniej Europy. Kulturowe aspekty podwójnej marginalizacji tych grup można rozpatrywać w ujęciu opozycji communitas i „struktury społecznej” zaproponowanej przez Victora Turnera. Dzięki materiałom zebranym podczas wielokrotnych powrotów w teren, opisuję przejawy istnienia communitas w relacjach wewnątrz grupy: niechęć do ustrukturyzowania hierarchii w grupie, wzajemność, fizyczną bliskość i intymność, wspólny język i rytuały konsumpcji alkoholu. W relacjach grupy z otoczeniem liminalność objawia się zawłaszczaniem przestrzeni publicznej, praktykami czasowego odwrócenia statusów, wchodzeniem w role osób posiadających „mądrość życiową” oraz obawami przechodniów przed skalaniem kontaktem z bezdomnymi. Interpretacja ta pozostawia jednak wątpliwości co do stosowania określeń Turnera jako kategorii narzuconych z pozycji dominacji, wzmacnianej własnymi emocjonalnymi doświadczeniami z pracy terenowej.