Islam, Arabowie i wizerunek kalifów w przekazach "Chronografii" Teofanesa Wyznawcy: Nr XLIII

Abstract

„Chronografia” Teofanesa Wyznawcy jest z pewnością jednym z najważniejszych źródeł bizantyńskich zawierających informacje na temat historii początków muzułmańskiej państwowości, kalifatu, w bizantyńskim kręgu kulturowym. Praca zawiera wiele bardzo istotnych passusów skupiających się wokół postaci Muhammada, twórcy islamu, muzułmanów, a także osób reprezentujących kalifat, z jego władcami na czele. W kontekście informacji przekazanych przez Teofanesa na temat Proroka starałem się konfrontować je z wynikami współczesnych badań nad początkami islamu. W ten sposób, o ile to możliwe, mogłem spojrzeć na tę narrację z nieco szerszej perspektywy, nie ograniczając się jedynie do wyliczenia oczywistych oskarżeń formułowanych wobec Muhammada przez bizantyńskiego kronikarza. W drugim rozdziale postanowiłem omówić też zagadnienia, w których wierni Allahowi posłużyli Teofanesowi za punkt odniesienia dla opisów wewnętrznej historii cesarstwa bizantyńskiego temat monofizyckiej, syryjskiej i koptyjskiej współpracy z muzułmanami podczas pierwszej inwazji, zagadnienie ikonoklastyczne, czy kwestia muzułmańskich prześladowań chrześcijan. W trzecim rozdziale podjąłem się omówienia w jaki sposób Teofanes sportretował poszczególnych kalifów. Podzieliłem ten materiał zgodnie z obowiązującą obecnie chronologią, zauważyłem jednak te elementy w „Chronografii”, które nie zgadzają się z powszechnie przyjętymi schematami.

„The Chronography” of Theophanes is certainly one of the most important Byzantine sources containing information on the history of the beginnings of Muslim statehood, the Caliphate, in the Byzantine cultural sphere. The work contains many important passages concerning both the very person of Muhammad, the founder of Islam, the Muslims, and the individual representatives of the Caliphate, with its rulers at the forefront. In the context of the information provided by Theophanes about the Prophet, I have tried to confront it with contemporary research on the origins of Islam. In such a way, it is possible to look at this narrative from a somewhat broader perspective, without limiting oneself to merely listing the obvious accusations formulated against Muhammad by the Byzantine chronicler. In the second chapter, I also decided to discuss several themes in which the followers of Allah repeatedly served Theophanes as a reference point for describing the internal history of the Byzantine Empire: the issue of alleged Monophysite, Syriac or Coptic assistance to Muslims in the context of the first invasions, the issue of iconoclasm, the question of Muslim persecution of Christians. In the third chapter I have taken up the subject of Theophanes’ portrayal of individual Caliphs. I have divided the material according to the currently accepted chronology, however I have also noted elements noticeable in the Chronography, but not fitting in with this common scheme.