Wspólne czy oddzielne? Międzyreligijne miejsca pielgrzymkowe w Libanie jako przykład nieoczywistych relacji społecznych na Bliskim Wschodzie

Abstract

Wyznawcy wielu religii o bliskowschodnim rodowodzie od wieków pielgrzymują do miejsc uznawanych za święte przez wspólnotę, do której należą. Jednakże w świecie arabskim, a szczególnie na Bliskim Wschodzie, ukształtował się wyjątkowy rodzaj sanktuariów odwiedzanych przez wiernych należących do kilku różnych grup religijnych i wyznaniowych. Istnienie miejsc międzyreligijnego kultu obrazuje interesujący wymiar złożonych relacji społecznych na Bliskim Wschodzie, gdzie granice między sposobami przeżywania religijności przez osoby należące do różnych wspólnot wydają się nieraz tracić na wyrazistości. Artykuł przybliża proces powstawania oraz funkcjonowania międzyreligijnych miejsc pielgrzymkowych na przykładzie Libanu, a także ich typologię oraz wspólne i odrębne rytuały wykonywane przez wiernych różnych konfesji. Wskazuje również na wpływ, jaki wywarły przemiany polityczne i społeczne w ostatnich dekadach na omawiane miejsca kultu. W artykule zarysowana jest także rola, jaką te sanktuaria mogą pełnić jako przestrzenie spotkania z Innym i propagowania idei koegzystencji różnych libańskich konfesji. Liban stanowi szczególną przestrzeń kontaktów międzyreligijnych przyczyniających się do pojawiania się na przestrzeni dziejów licznych sanktuariów tego typu. W społeczeństwie tego kraju ukształtowały się współdzielone przekonania, dotyczące uświęconego charakteru tych samych miejsc oraz wiara w skuteczne wstawiennictwo świętych postaci wywodzących się z różnych, choć powiązanych ze sobą, tradycji religii monoteistycznych. Mimo że wierni nie wyzbywają się swojej odrębnej tożsamości religijnej, istnieje liczny zbiór identycznych rytuałów, wykonywanych w trakcie pielgrzymek przez wyznawców różnych religii. Oprócz nich podejmowane są także praktyki charakterystyczne tylko dla jednej grupy. Z jednej strony międzyreligijne miejsca kultu stanowią potencjalne przestrzenie rozwijania dialogu narodowego w libańskim społeczeństwie, z drugiej strony, z różnych względów, wywołują krytykę niektórych grup i przywódców religijnych, a dynamiczne procesy społeczne i politycznie silnie wpływają na funkcjonowanie międzyreligijnych sanktuariów, zarówno negatywnie jak i pozytywnie. Losy owych miejsc pielgrzymkowych obrazują wielokierunkowość tych procesów zachodzących w Libanie w przeszłości oraz obecnie.

Followers of various religions with Middle Eastern origins have for centuries made pilgrimages to sites considered sacred by the community to which they belong. However, a certain type of shrine has emerged in the Arab world, and especially in the Middle East, that attracts worshippers from several religious and denominational groups. The existence of interreligious places of worship illustrates an intriguing dimension of the complex social relations in the Middle East, where the boundaries between the ways in which people belonging to different confessions experience religiosity sometimes seem to lose their clarity. The article discusses the creation and operation of interreligious pilgrimage sites, their typology, as well as the shared and distinct rituals practiced by followers of various denominations using the example of Lebanon. It also explores the influence of political and social changes in recent decades on interfaith places of worship. The article outlines the role of these sanctuaries as places for encountering the Other and promoting the idea of coexistence of different Lebanese confessions. Lebanon has been a significant space for interreligious interactions, leading to the creation of numerous interreligious shrines throughout history. Lebanese society has developed shared beliefs regarding the sacred nature of the same places and a belief in the effective intercession of holy figures from different, yet related traditions of monotheistic religions. Although worshippers maintain their unique religious identity, many of the same rituals are performed during pilgrimages across various confessions. Moreover, each group practices specific rituals exclusive to their faith. Interreligious places and expressions of worship can serve as potential spaces for developing national dialogue in Lebanese society. However, for several reasons, they also provoke criticism from some religious groups and leaders. Dynamic social and political processes strongly influence the functioning of interreligious sanctuaries, both positively and negatively. The fate of the Lebanese sanctuaries vividly demonstrates the multidirectional nature of those processes, which have unfolded in Lebanon over the centuries.