Józef Piłsudski jako przywódca państwa w świetle relacji przedstawicieli państw zachodnich w latach 1918–1922

Abstract

Józef Piłsudski exercised supreme civil and military power in the reborn Polish state from November 1918 to December 1922. The beginnings of the Second Republic were watched with great attention by the victorious Entente states. Their representatives, including politicians, diplomats, military officers, members of humanitarian missions and journalists who were in Warsaw at the time left behind official documents, as well as more personal notes, accounts, memoirs and letters. Their analysis makes it possible to conclude that, in their view, Józef Piłsudski’s key role in Polish political life at the time was due not only to the fact that he held the most important posts in the state, but this was also influenced by other factors, such as his strong personality, certain personal charm, popularity and authority in society, and political ambitions. The source of his political strength was also the weakness of his most important political rivals, namely Ignacy Jan Paderewski and Roman Dmowski. Piłsudski’s withdrawal from active political life in 1923 was temporary. Some Western witnesses to these events correctly predicted that he would prepare to seize full power at an opportune moment. While appreciating Piłsudski’s position in Poland between 1918 and 1922, representatives of Western countries were far from giving him an unambiguously positive assessment. Indeed, there was no shortage of critical or even highly critical remarks about his character traits, his way of exercising power or his lack of competence in military matters.

Od listopada 1918 r. do grudnia 1922 r. Józef Piłsudski sprawował najwyższą władzę cywilną i wojskową w odradzającym się państwie polskim. Początkom Drugiej Rzeczypospolitej z dużą uwagą przyglądały się państwa zwycięskiej ententy. Przebywający w tym czasie w Warszawie ich przedstawiciele – politycy, dyplomaci, wojskowi, członkowie misji humanitarnych, dziennikarze – pozostawili po sobie zarówno oficjalne dokumenty, jak też bardziej osobiste zapiski, relacje, wspomnienia czy też listy. Ich analiza pozwala na stwierdzenie, że w ich ocenie kluczowa rola Józefa Piłsudskiego w polskim życiu politycznym w tamtym czasie wynikała nie tylko z faktu pełnienia najważniejszych funkcji w państwie, ale też miały na to wpływ inne czynniki, jak na przykład silna osobowość, pewien urok osobisty, popularność i autorytet w społeczeństwie, ambicje polityczne. Źródłem jego siły politycznej była także słabość najważniejszych politycznych rywali – Ignacego Jana Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Wycofanie się Piłsudskiego z aktywnego życia politycznego w roku 1923 było chwilowe. Rację mieli ci z zachodnich świadków tamtych wydarzeń, którzy przewidywali, że będzie się szykował do przejęcia pełni władzy w odpowiednim dla siebie momencie. Przedstawiciele państw zachodnich, doceniając pozycję Piłsudskiego w Polsce w latach 1918–1922, dalecy jednak byli od wystawiania mu jednoznacznie pozytywnej oceny. Nie brakowało bowiem krytycznych, a nawet bardzo krytycznych uwag dotyczących jego cech charakteru, sposobu sprawowania władzy czy braku kompetencji w sprawach wojskowych.