Trzy typy manipulacji z punktu widzenia teorii działania

Abstract

Manipulację można rozumieć jako nadużywanie wpływu na innych. Termin „nadużywanie” jest jednak na tyle niejasny, że nie w każdym przypadku możemy rozstrzygnąć czy faktycznie mamy do czynienia z nadużywaniem wpływu, czy też wpływ wywierany na innych jest dopuszczalny lub uzasadniony. W pracy wyróżnia się trzy typy działań polegających na wywieraniu wpływu na innych ludzi. Teoretyczną podstawę tego rozróżnienia stanowi teoria działania Donalda Davidsona, w szczególności zaś wprowadzonego przezeń pojęcia powodu działania oraz sylogizmu praktycznego. Pierwszy typ polega na modyfikowaniu względnie stałych przekonań, preferencji i wartości. Działania drugiego typu polegają na zmianie postaw żywionych w danym miejscu i czasie, np. wpływaniu na doraźne chęci i przekonania na temat sytuacji, w której znajduje się poddana tym działaniom osoba. W trzecim typie działań nie chodzi o modyfikację jakichkolwiek postaw (stałych lub doraźnych), lecz o skłonieniu danej osoby do zachowania „akratycznego”, tj. manifestującego słabość woli. Rozróżnienie to pozwala przynajmniej częściowo doprecyzować na czym polega nadużycie, które pozwala uznać działanie danego wyróżnionego typu za przejaw manipulacji.

By manipulation one can understand an abuse of the influence on other people. As the term ‘abuse’ is vague and unclear, one cannot decide in every instance whether it is an abuse of influence or whether the influence on other people is justified. In the paper I distinguish three types of actions consisting in exercising influence on other people. The theoretical basis for this typology is Donald Davidson’s theory of action, and in particular his notion of reason of action and practical syllogism. The first type of influence consists in modification of rather constant beliefs, preferences, and values. The typical example of an action of this type is brain-washing, The second type of action is modification of short-term attitudes, e.g. beliefs about the environment, wishes and preferences in special situations, etc. The typical example is advertising. In the third type the manipulator does not try to modify attitudes but he intends to provoke “acratic” actions, i.e. actions being the result of week will. The typology permits, at least partially, to precise what the abuse consists in for every type of influence.