Zastosowanie metod conzenowskich w polskich badaniach morfologii miast

Abstract

Morfologia historyczna miast jest jednym z najstarszych kierunków badawczych w geografii historycznej, sięgającym swymi początkami końca XIX w. Pojawiły się wówczas pierwsze interesujące próby systematycznego ujęcia różnego typu opisów dotyczących głównie budowy zewnętrznej miast, przeprowadzone przez badaczy związanych z niemiecką szkołą geograficzną. W Polsce badania geograficzno-historyczne nad miastami mają równie długą tradycję i zapoczątkowane zostały na przełomie XIX i XX w. przez historyków: Franciszka Bujaka, Jana Bystronia i Karola Potkańskiego. Dotyczyły one głównie rozwoju osadnictwa i struktur przestrzennych osiedli. Podstawy metodologiczne współczesnej morfologii miast w Polsce opracowane zostały przez Kazimierza Dziewońskiego, a przedstawione w pracy Zagadnienie typologii morfologicznej miast w Polsce, w której uporządkował on pojęcia, wyznaczył zadania badawcze polskiej morfologii miast oraz określił zakres tych badań. Zaproponowane przez Dziewońskiego podstawy metodyczne zostały wsparte prawie równoległymi w czasie pracami jednego z najwybitniejszych geografów historycznych i morfologów miast drugiej połowy XX w., znanym z nowatorskich opracowań morfologicznych, brytyjskiego uczonego niemieckiego pochodzenia Michaela R.G. Conzena. Jego najważniejszym dorobkiem teoretyczno-metodologicznym jest koncepcja cyklu przemian morfologicznych działki miejskiej (oraz bloku urbanistycznego), wypracowana na przykładzie historycznych miast angielskich. To właśnie jemu zawdzięczamy ścisłe, naukowe opracowanie metody analizy planu miasta w ujęciu historycznym. Najważniejszymi i podstawowymi elementami tego planu są – według niego – działki, ulice i drogi oraz zabudowa. Szczególnie ważne dla rozwoju kierunku morfologicznego były poglądy Conzena na temat wzajemnego stosunku badań morfologicznych i funkcjonalnych. Uważał on bowiem, iż obydwa te aspekty studiów osadniczych są tak samo ważne, współzależne i wzajemnie ze sobą powiązane, przez co w podstawowy sposób przyczyniają się do określenia charakteru miasta. Conzen postuluje konieczność nowego spojrzenia na miasto i przestrzennego zarazem interpretowania opisywanych zjawisk w ujęciu genetycznym oraz na podstawie znajomości struktury funkcjonalnej.