Verfremden und Verdrängen. Die Temperierung der Aggressivität in der politischen Lyrik Bertolt Brechts

Abstract

Revolutionäre Gewalt lässt sich als eine Form der Aggressivität auffassen; freilich als eine solche, die sich diesen Namen selten selbst zulegt. So ist auch von der politischen Lyrik, die die Revolution gutheißt, zu erwarten, dass sie eine direkte Darstellung aggressiver Verhaltensweisen meiden wird. Dies trifft auch auf die Gedichte Bertolt Brechts zu, auch wenn der Autor im Allgemeinen als ein von der Aggression Faszinierter gilt. Mit welchen Mitteln er die politisch konnotierte Aggressivität temperierte, wird im vorliegenden Aufsatz untersucht. Eines von ihnen ist die Verfremdung, die auf der Dekontextualisierung der Handlungen oder auf einem Wechsel der Gattungskonvention beruht. Ein anderes ist die Verdrängung, die sich der ‚klassischen‘ Mittel der Verdichtung und Verschiebung bedient. Abschließend wird nach dem ästhetischen Konzept gesucht, das von den besprochenen Temperierungstechniken impliziert wird.

Revolutionary violence may be defined as a form of aggressivity; one, however, that seldom calls itself by that name. It is therefore expectable that political poetry written in favour of the revolution will avoid direct presentation of aggressive behaviour. This applies also to the poems of Bertolt Brecht, even though this author is generally regarded as fascinated by aggression. The means by which he tempered the politically connotated aggressivity will be analysed in this paper. One of them is defamiliarization, consisting in de-contextualizing of actions or in a change of genre convention. Another is repression which makes use of the ‚classical‘ means of condensation and displacement. Finally, it is discussed what aesthetic conception is implied by the presented techniques of tempering.

Przemoc rewolucyjną można określić jako formę agresywności, taką jednak, która rzadko nadaje sobie samej to imię. Należy zatem oczekiwać, że także polityczna liryka popierająca rewolucję będzie unikać bezpośredniego przedstawiania agresywnych zachowań. Odnosi się to także do liryki Bertolta Brechta, mimo iż ogólnie uchodzi on za autora zafascynowanego agresją. Środki, jakimi temperował konotowaną politycznie agresywność, są przedmiotem analizy niniejszego artykułu. Jednym z nich jest defamiliaryzacja polegająca na dekontekstualizacji akcji lub zmianie konwencji gatunkowej. Drugim jest wyparcie, które posługuje się ‚klasycznymi‘ środkami zagęszczenia i przesunięcia. Pracę kończy poszukiwanie estetycznej koncepcji implikowanej przez omówione techniki temperacji.