Syntaktische, semantische und pragmatische Funktionen von Nominalgruppen im Deutschen

Abstract

Der vorliegende Aufsatz gibt einen Überblick über die Funktionsvielfalt der Nominalgruppe im Gegenwartsdeutschen. In pragmatischer Hinsicht wird unterschieden zwischen referentiellem und nicht-referentiellem Gebrauch. Letzterer zerfällt weiter in beschreibenden und benennenden Gebrauch. Syntaktisch können Nominalgruppen als Argumente, Prädikative und Adverbialia fungieren. Diese Funktionen unterscheiden sich vor allem bezüglich der Verteilung morphologischer Kasus und thematischer Rollen. Hinsichtlich ihres internen Aufbaus ist zu unterscheiden zwischen artikellosen und artikelhaltigen Nominalgruppen. Artikelhaltige stellen im Deutschen den Normalfall dar, während artikellose auf besondere Verwendungskontexte beschränkt sind. In engem Zusammenhang damit steht die Definitheitsunterscheidung: Definite Nominalgruppen enthalten einen Definitmarker, indefinite nicht. In semantischer Hinsicht ist zwischen Individuen- und Masse-Lesarten sowie zwischen partikulären und generischen Lesarten zu unterscheiden. – Der Aufsatz versteht sich als Handreichung für Studierende und Lehrende der Germanistischen Linguistik sowie des Faches Deutsch als Fremdsprache.

This paper gives an overview of the diverse functions of nominal expressions in present day German. From the point of view of pragmatics, the referential use of nominals can be distinguished from their non-referential uses. The latter are subdivided into descriptive and denominative uses. Syntactically, nominals can function as arguments, predicatives and adverbials. These functions differ mainly in the distribution of morphological case and thematic roles. With respect to their internal constituency, nominals which contain a determiner are distinguished from determinerless ones. In present day German, nominals with a determiner are prototypical, while determinerless ones are restricted to particular conditions of use. Closely related to determiners is the distinction of definiteness. Definite nominals contain a definite marker, indefinite ones fail to do so. From a semantic point of view, count and mass readings and particular and generic readings must be distinguished. – The paper is meant as an introductory survey for students and teachers both of German Linguistics and of German as a Foreign Language.

Artykuł stanowi przegląd zróżnicowanych funkcji grup rzeczownikowych we współczesnym języku niemieckim. Z punktu widzenia pragmatyki możliwe jest rozróżnienie pomiędzy referencyjnym użyciem wyrażeń rzeczownikowych a ich użyciem niereferencyjnym. W tym drugim przypadku rozróżnia się użycie opisowe i nazywające. Z punktu widzenia składni, wyrażenia rzeczownikowe mogą funkcjonować jako argumenty, orzeczniki i wyrażenia przysłówkowe. Funkcje te różnią się głównie pod względem przypadka morfologicznego i roli tematycznej. Grupy rzeczownikowe, które zawierają rodzajnik odróżnia się od tych, które rodzajników nie zawierają. We współczesnym języku niemieckim wyrażenia rzeczownikowe z grupy są prototypowe, podczas, gdy pozbawione rodzajników ograniczają się do określonych warunków użycia. Blisko związane z rodzajnikami jest rozróżnienie określoności. Wyrażenia rzeczownikowe określone zawierają znacznik określony, natomiast wyrażenia rzeczownikowe nieokreślone jego nie zawierają. Z punktu widzenia semantyki należy rozróżnić między odczytaniem indywidualnym a zbiorowym oraz szczegółowym a ogólnym. Praca pomyślana została jako wstępny przegląd zagadnienia dla studentów i nauczycieli lingwistyki niemieckiej, jak również języka niemieckiego jako języka obcego.