Elity polityczne Japonii wobec reform społecznych i gospodarczych w latach 1953-2009

Abstract

Od czasów Odnowy Meiji, czyli okresu, kiedy Japonia po trwającej ponad 200 lat izolacji zaczęła otwierać się na świat zewnętrzny, zaczęto inicjować daleko idące reformy społeczne, gospodarcze, kulturalne i polityczne. Duży wpływ na to miało nie tylko oddziaływanie otoczenia międzynarodowego, lecz także kroki podejmowane przez rządzące elity polityczne zmierzające do pobudzenia gospodarki oraz stworzenie silnego państwa. Najczęściej przedstawiciele elit byli wyłaniani w związku z posiadaniem specjalnych predyspozycji, pochodzenia (istnienie tzw. klanów politycznych) i umiejętności wymaganych do rządzenia. Bardzo często wskazywano również na dysponowanie przez nie rozległymi kontaktami, które umożliwiały zawiązywanie korzystnych sojuszy niezbędnych do przeforsowania odpowiednich rozwiązań ustawodawczych. Podkreśla się nawet istnienie sieci powiązań występujących pomiędzy elitami politycznymi, a biznesem i biurokracją (bardzo często wskazywano również na udział grup interesu w tej sieci) determinujących korzystne rozwiązania reformatorskie oraz zmiany występujące w systemie politycznym. Funkcjonowanie „żelaznego trójkąta”, jak określa się relacje między wspomnianymi podmiotami, i jego wpływ na długotrwałe rządy elit Partii Liberalno-Demokratycznej (znaczenie tzw. systemu 1955 roku), jest kluczowy dla zrozumienia mechanizmów rządzących japońską polityką. Po zakończeniu drugiej wojny światowej i rozpoczęciu amerykańskiej okupacji Japonii postanowiono wprowadzić daleko idące zmiany polityczne oraz społeczno-gospodarcze, które zostały zarekomendowane po misji ekonomisty Carla Shoupa. Równie istotnym wydarzeniem dla przemian w Japonii okazała się wojna w Korei i przekazanie japońskim firmom amerykańskich zamówień rządowych o wartości niemal 4 mld dolarów. Wszystko to w ramach tzw. specjalnego żądania w związku z wojną (tokujyu), w skład którego wchodziły głównie pojazdy mechaniczne, tekstylia oraz urządzenia komunikacyjne. Poddając analizie powojenną politykę japońską i działania realizowane przez tamtejsze władze należałoby wskazać kilka najistotniejszych reform społeczno-gospodarczych, które zmieniły sytuację w kraju. Są wśród nich m.in. Ustawa antymonopolowa ograniczająca nadmierną konkurencję gospodarczą i jej późniejsze zmiany; Plan podwojenia dochodu narodowego zainicjowany przez Hayato Ikedę, który przyczynił się do wkroczenia Japonii w rozkwit gospodarczy lat 60. czy Ustawa o kontroli zanieczyszczenia środowiska z 1967 roku, która wywołała bardzo duży odzew społeczeństwa japońskiego, a wraz z nim silne naciski na elity polityczne. W dalszej kolejności wymienia się też: Ustawę o równoprawnym zatrudnieniu z 1986 roku i jej późniejsze nowelizacje oraz Ustawę rewitalizującą przemysł zainicjowaną w 1999 roku jako korzystne rozwiązanie umożliwiające przedsiębiorstwom m.in. ułatwienia w zakresie uzyskiwania patentów.