Translacja i dominacja. Struktura przepływu tłumaczeń w światowych i polskich naukach społecznych

Abstract

The article shows the global hierarchy of social sciences, analyzed in the frames of books’ translation flows. The author, using the UNESCO database (Index Translationum), examines the structure and evolution of the system and points out that translation exchanges are deeply involved in global power relations. Two main elements are introduced: the distinction between import and export of the translations (“from” and “into” a given language) and “the balance of the translation exchanges” which can be calculated analogously to the balance of trade. These analytical tools are used to determine countries’ position in the intellectual world-system with special emphasis on the centre-peripheral relations. Calculations presented in the article indicate the increasing gap between the centre and the periphery what led to the situation in which Western ideas become more and more popular while the ideas produced in the periphery and semi-periphery are marginalized. The position of the Polish social science remains stable (in spite of openness to the Western ideas after 1989), they are located in the semi-periphery.

Artykuł przedstawia hierarchię światowych nauk społecznych, zarysowaną przez pryzmat struktury przepływu tłumaczeń książek. Stojąc na stanowisku, że wymiany translatorskie są uwikłane w globalne relacje władzy, autor, posługując się danymi z bazy UNESCO (Index Translationum) analizuje strukturę i ewolucję tak rozumianego systemu. Wprowadzone zostaje kluczowe rozróżnienia na „eksport” i „import” translacji (tłumaczenie „na” dany język i „z” danego języka) oraz możliwość dokonywania obliczeń „bilansu wymian translatorskich” (analogicznie do salda importu i eksportu w ekonomii wymian międzynarodowych). Wszystko to służy określaniu pozycji poszczególnych języków i krajów na znanej z teorii systemu światowego płaszczyźnie centrum– peryferie. Przedstawione w artykule obliczenia wskazują na powiększający się, silny rozdźwięk między centrum i peryferiami, prowadzący do sytuacji, w której idee zachodnie stają się coraz popularniejsze w świecie, zaś idee wytwarzane na peryferiach i półperyferiach są konsekwentnie marginalizowane. Pozycja polskich nauk społecznych w tak zarysowanym układzie, pomimo otwarcia na zachodnie idee po 1989 r., pozostaje stabilna i lokuje się półperyferiach systemu.