Dylemat więźnia a dylematy etyczne

Abstract

Podstawę wielu teorii ekonomicznych, w tym głównie neoklasycznej oraz teorii podejmowania decyzji (zwłaszcza szeroko stosowanej teorii oczekiwanej użyteczności), stanowi naczelny postulat racjonalności – maksymalizacji własnych korzyści. Jednak wiele zachowań ekonomicznych dotyczy interakcji między ludźmi, m.in. zawierania umów i kontraktów. Dla trwałości funkcjonowania procesów ekonomicznych, w których podstawą są właśnie umowy i kontrakty, niezbędne jest wzmocnienie ich systemem zasad moralnych. Celem niniejszego rozdziału jest wskazanie na możliwości wykorzystania dylematu więźnia w analizie i kształtowaniu etycznych zachowań w działaniach ekonomicznych wymagających interakcji między ludźmi poprzez omówienie wybranych eksperymentów opisanych w literaturze. Przebieg i wyniki tych eksperymentów pokazują, jak racjonalne postępowanie każdego z uczestników gry prowadzi do suboptymalnych wyników, zaś kierowanie się racjonalnością grupową, spójną z teoriami etycznymi pozwala na osiągnięcie wyników optymalnych, zarówno z punktu widzenia interesów indywidualnych, jak i grupowych. Motywy postępowania mogą być uzasadnione zarówno na gruncie teorii deontologicznych, jak i teleologicznych. Ćwiczenie i analiza szeregu eksperymentów wykorzystujących dylemat więźnia mogłoby przyczynić się do lepszego zrozumienia sensu racjonalnego postępowania i towarzyszących mu zasad moralnych, zwłaszcza w kontekście konfliktu interesów indywidualnych i grupowych.

The basis of many economic theories is the fundamental postulate of rationality – to maximize own’s self-interest. Many of the economic behaviors concern human interactions eg. concluding agreements and contracts. For the sustainability of such economic system it is necessary to strengthen it with a system of moral principles. The aim of the paper is to indicate the possibility of using the prisoner’s dilemma in analyzing and shaping ethical behavior through discussion of selected experiments described in the literature. They show how the rational actions of each of the participants in the game lead to sub-optimal results, while following collective rationality, consistent with ethics theories, allows to achieve optimum result, both from the point of view of the individual and collective interests. Motives can be justified both on the grounds of deontological and teleological theories. Exercise and analysis of a series of experiments using the prisoner’s dilemma could contribute to a better understanding of the sense of rational behavior and the accompanying moral principles, especially in the context of conflict between individual and collective interests.