Rewitalizacja po baskijsku. Kulturowy kod „efektu Guggenheima”

Abstract

Niniejszy artykuł poświęcony jest tzw. „efektowi Bilbao”. Zasadniczą osią pracy jest analiza szczególnej relacji pomiędzy zastosowaną w Bilbao strategią rewitalizacji miasta, z ikoniczną dla całego przedsięwzięcia budowlą, jaką było Muzeum Guggenheima, a kulturą Basków, a więc ich sposobem życia i wartościami wspólnotowymi. Punktem wyjścia dla zawartych tu rozważań jest pojęcie „rewitalizacji przez kulturę”, które rozumiane bywa dwojako. Po pierwsze (najczęściej), interpretuje się je jako całokształt działań polegających na wykorzystaniu w projektach rewitalizacji miast obiektów lub instytucji kultury. Według drugiej interpretacji, termin ten opisuje proces przywracania miasta do życia odbywający się dzięki aktywności (najlepiej lokalnych) artystów. W obydwu jednak przypadkach, istota kultury zostaje istotnie wypaczona, ponieważ zarówno w pierwszym, jak i drugim znaczeniu, zakres jej rozumienia zostaje spłycony, a sama kultura potraktowana w istocie jako synonim „sztuki”. Wychodząc od definicji Floriana Znanieckiego, który kulturę rozumie nie tylko w kategoriach materialnych, lecz także jako wszystko to, co zamyka się w „niematerialnych wytworach działalności ludzkiej”, „kulturowość” bilbaońskiej rewitalizacji przedstawiona jest w niniejszej pracy nie przez pryzmat Muzeum Guggenheima jak przykładu instytucji kultury, lecz poprzez odniesienie się do zastosowanej w Bilbao strategii rewitalizacyjnej i jej oparcia w społeczności lokalnej. Artykuł zawiera więc analizę relacji pomiędzy Muzeum Guggenheima w Bilbao a baskijską filozofią polityczną, szeroko pojmowanymi baskijskim wartościami ekonomicznymi, jak również Basków wizją samych siebie.

In this article I analyze the so-called: “Bilbao effect”. I am interested primarily in the relationship between the revitalization of Bilbao with its iconic building – the Guggenheim Museum and the Basque culture, i.e. the Basque way of life and the Basque values. The starting point of this analysis is the concept of “urban regeneration through culture”, which is usually understood in one of two ways. The first meaning refers to such activities that rely on the use of cultural institutions in the urban regeneration projects, whereas the second refers to the activities that engage and activate (local) artists. Both interpretations tend, however, to distort the meaning of culture. In both cases it is understood very narrowly and operates merely as the synonym of “the arts”. Basing on Znaniecki’s definition, who understood culture, not only in material terms but also as everything that falls within the category of so-called “intangible creations of human activity”, I analyze the “cultural dimension” of urban regeneration of Bilbao not through the typical presentation of Guggenheim Museum as a cultural institution, but rather through the choice of revitalization strategies and its socio-cultural basis. In doing so, I explore the connections between the Guggenheim Museum in Bilbao and the Basque political philosophy, Basque economic values, and the Basques image of themselves.