Stanisław Orzechowski jako pisarz polityczny ze szczególnym uwzględnieniem Mowy do szlachty polskiej

Abstract

Niniejszy artykuł stanowi przede wszystkim prezentację godnej uwagi postaci Stanisława Orzechowskiego (1513-1566), wybitnego polskiego pisarza i polemisty politycznego i religijnego. Jego postawa może budzić wątpliwości, był on najpierw kojarzony z protestancką reformacją, potem stał się szermierzem katolickiej kontr-reformacji, jednak w swoich pismach daje się poznać jako wytrawny znawca polskiej sceny politycznej i zagadnień ustrojowych. Jego Mowa do szlachty polskiej (1560), będąca wstępem do dzieła Jakuba Przyłuskiego pt. Ustawy, statuty i przywileje Królestwa Polskiego, jest z jednej strony pochwałą polskiego ustroju i rozumu politycznego szlachty, z drugiej jednak strony zawiera akcenty świadczące o przeczuciu zagrożeń, które wkrótce miały się urzeczywistnić. Autor referatu podkreśla organiczny związek tego utworu z opracowaniem J. Przyłuskiego i stara się wydobyć te wątki myśli Orzechowskiego, które były kontynuowane także w dobie nam współczesnej.

This paper is primarily a presentation of the remarkable figure of Stanisław Orzechowski (1513–1566), an outstanding Polish writer and political and religious polemicist. His attitude may raise doubts, considering that he was first associated with the Protestant Reformation, but then he became a champion of the Catholic Counter-Reformation, but in his writings he shows himself to be a foremost expert on the Polish political scene and systemic issues. His Speech to the Polish Nobility (1560), which was an introduction to the work of Jakub Przyłuski, entitled The Laws, Statutes and Privileges of the Kingdom of Poland, praises, on the one hand, the Polish political system and the political mind of the nobility, but on the other hand, it contains some premonitions about the future threats that were soon to materialize. The author of the paper emphasizes the organic relationship of this work with the study by Przyłuski and tries to bring out such threads of Orzechowski’s thought that were continued also in our contemporary times.