Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae – klasyka prawa polskiego, najsłynniejsze dzieło Przyłuskiego. Charakterystyka utworu i dzieje jego sławy

Abstract

Studium poświęcone jest najważniejszemu dziełu Przyłuskiego, czyli Leges seu Statuta ac privilegia Regni Poloniae. Omawia genezę powstania tego zbioru praw, biorąc pod uwagę wolę Zygmunta Augusta jako inicjatora tego przedsięwzięcia, środowisko intelektualne (m.in. Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Orzechowski, Andrzej Trzecieski) oraz polityczne (zwolennicy ruchu egzekucyjnego), w jakim dzieło powstawało i dzięki któremu mogło nabrać znaczenia. Zasygnalizowano istnienie dwu redakcji i zarazem edycji dzieła (z 1548 i z 1553). Przedstawiając wyniki badań poprzedników (Bolesława Ulanowskiego, Bolesława Boczka, Stanisława Skiminy, Henryka Grajewskiego) w artykule podkreśla się zależność Leges seu Statuta od prawa rzymskiego, co ujawniło się m.in. w budowie dzieła. Zaprezentowawszy sześcioczęściową strukturę zbioru praw, jak też zaznaczywszy obecność w dziele obszernych komentarzy dotyczących bieżących sporów wyznaniowych i politycznych, w artykule sygnalizuje się wybrane kwestie omówione przez Przyłuskiego, jak: porządek świata i rola w nim prawa boskiego, rola prawników w funkcjonowaniu państwa, istota szlachectwa, organizacja miast i życie kmieciów. W końcowej części omówienia artykuł ukazuje przyczyny, na skutek których dzieło nie zostało dopuszczone do użytku w sądownictwie (obszerne ekskursy dotyczące bieżących problemów, wymowa antykatolicka, nieukrywane sprzyjanie Reformacji). Mowa też o wykorzystywaniu Leges seu Statuta przez autorów kolejnych dzieł prawniczych, zwłaszcza przez Jana Herburta autora Statutów i przywilejów koronnych.

The study is devoted to the most important work of Przyłuski, Leges seu Statuta ac privilegia Regni Poloniae. It discusses the genesis of this set of laws, taking into account the will of Sigismund II August as the initiator of this undertaking, the intellectual environment (including Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Orzechowski, Andrzej Trzecieski) and the political environment (supporters of the execution movement), in which the work was created and thanks to which could take on meaning. The existence of two editorial offices and editions of the work was indicated (from 1548 and from 1553). Presenting the results of the research of his predecessors (Bolesław Ulanowski, Bolesław Boczek, Stanisław Skimina, Henryk Grajewski), the article emphasizes the dependence of Leges seu Statuta on Roman law, which was revealed, among others, by under construction. Having presented the six-part structure of the set of laws, as well as the presence of extensive commentaries on current religious and political disputes in the work, the article highlights selected issues discussed by Przyłuski, such as: the world order and the role of divine law in it, the role of lawyers in the functioning of the state, the essence of nobility , organization of cities and life of peasants. At the end of the discussion, the article shows the reasons why the work was not allowed to use in the judiciary (extensive excursions on current problems, anti-Catholic pronunciation, undisguised support for the Reformation). It is also about the use of Leges seu Statuta by authors of subsequent legal works, especially by Jan Herburt, the author of Statutes and crown privileges.