Kontrakt na różnicę w prawie polskim – zagadnienia cywilnoprawne

Abstract

Przedmiotem niniejszej pracy jest kontrakt na różnicę (CFD). Jest on jednym z pozagiełdowych instrumentów pochodnych (OTC). Instrumenty pochodne (derywaty) są instrumentami finansowymi o ciekawym zastosowaniu. Wykorzystanie instrumentów pochodnych pozwala osiągać zyski lub ograniczać straty związane ze zmianami cen różnych dóbr na rynku. Ich specyficzna konstrukcja sprawiła, że od wieków były one kojarzone z grą hazardową i budziły liczne wątpliwości co do ich legalności i uczciwości. Te kontrowersje wskazują, że instrumenty pochodne są niezwykle interesującymi umowami, które zasługują na analizę prawną. Celem rozprawy jest charakterystyka kontraktu na różnicę z perspektywy prawa cywilnego. Praca składa się z siedmiu rozdziałów. Pierwszy rozdział przedstawia historię instrumentów pochodnych. Drugi rozdział poświęcony jest pojęciu instrumentu pochodnego. W rozdziale trzecim przedstawiono wyniki badań empirycznych obrazujące typową treść CFDs zawieranych na polskim rynku Forex. Rozdział czwarty porusza zagadnienie zawierania kontraktu na różnicę. Rozdział piąty dotyczy treści i charakteru prawnego tej umowy. Rozdział szósty poświęcony jest porównaniu kontraktu na różnicę z innymi umowami – sprzedaży, ubezpieczenia, gry i zakładu, a także z innymi instrumentami pochodnymi – kontraktami terminowymi, opcjami i swapami. Przeprowadzona w tym rozdziale analiza dowodzi, że CFD jest podtypem kontraktu terminowego i podobnie jak inne instrumenty pochodne rozliczane pieniężnie, stanowi formę zakładu. Ostatni, siódmy rozdział porusza wybrane zagadnienia dotyczące wadliwości postanowień umownych w kontraktach na różnicę. Te rozważania prowadzą do wniosku, że konstrukcja kontraktu na różnicę mieści się w granicach swobody umów, jednakże niektóre typowe postanowienia umowne stosowane przez firmy inwestycyjne mogą zostać uznane za niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385¹ kodeksu cywilnego.

The subject of this thesis is the contract for difference (CFD). It is one of the over-the-counter (OTC) derivative instruments. Derivatives are financial instruments with interesting applications. Their use allows investors to achieve profits or limit losses related to changes in the prices of various market goods. Due to their specific structure, derivatives have for centuries been associated with gambling and have raised numerous doubts regarding their legality and fairness. These controversies indicate that derivatives are extremely interesting contracts that deserve legal analysis. The aim of this dissertation is to characterize the contract for difference from the perspective of civil law. The work consists of seven chapters. The first chapter presents the history of derivative instruments. The second chapter is dedicated to the concept of a derivative instrument. The third chapter presents the results of empirical research, illustrating the typical content of CFDs concluded on the Polish Forex market. Chapter four addresses the issue of concluding a contract for difference. Chapter five concerns the content and legal nature of this contract. Chapter six is devoted to comparing the contract for difference with other contracts—namely sales contracts, insurance contracts, and contracts of game and wager—as well as with other derivatives such as futures, options, and swaps. The analysis conducted in this chapter demonstrates that a CFD is a subtype of a futures contract and, like other cash-settled derivatives, constitutes a form of wager. The final, seventh chapter discusses selected issues concerning the invalidity of contractual provisions in contracts for difference. These considerations lead to the conclusion that the structure of the contract for difference remains within the bounds of contractual freedom. However, certain typical contractual clauses used by investment firms may be deemed unfair terms within the meaning of Article 385¹ of the Civil Code.