Trybunał strasburski a status związków monoseksualnych (refleksje na tle wyroku z 13.07.2021 r., Fedotova and Others p. Rosji)

Abstract

Określenie prawnego statusu związków monoseksualnych stanowi – od ponad 20 lat – stały element debaty o poszanowaniu praw mniejszości seksualnych. Debata ta daje wyraz rozbieżnym – kulturowym i religijnym – wizjom współczesnego społeczeństwa, nierzadko jest wykorzystywana do instrumentalnych (i prymitywnych) celów politycznych, ma też – coraz szersze odzwierciedlenie w sferze prawa, tak stanowionego, jak i tworzonego przez sędziów. Historycznie rzecz biorąc, w państwach naszego kręgu kulturowego doszło najpierw do odrzucenia penalizacji związków i kontaktów monoseksualnych, potem – do stopniowego odchodzenia od uregulowań i praktyk dyskryminujących osoby (związki) nieheteroseksualne w różnych dziedzinach życia społecznego, a wreszcie – do stworzenia ram prawnych pozwalających na pełną regularyzację statusu prawnego tych związków. Regularyzacja przybiera różne formy prawne: w niektórych państwach uznano, że może lub musi być to forma związku małżeńskiego (i wówczas – prawne zrównanie nabiera pełnego charakteru), w innych przyjmuje się, że małżeństwo może (lub musi) mieć tylko charakter heteroseksualny, a związkom osób jednej płci nadawać należy inną postać prawną. Nierzadko też wprowadzenie „związków partnerskich” stanowi tylko pierwszy etap regularyzacji, a po pewnym czasie następuje odpowiednie rozszerzenie instytucji małżeństwa. Jak wiadomo, dynamika tego procesu daleka jest od jednolitości. Wykazuje szczególne zaawansowanie w państwach Europy Zachodniej, w obu Amerykach czy w Australii, gdzie indziej można raczej mówić o „samotnych wyspach” regularyzacji, a często – tolerancji w ogóle. Wyrok w sprawie Fedotova ma charakter przełomowy, przede wszystkim dlatego, że został wydany w odniesieniu do Rosji. Podobnie jak w wyroku Oliari, ustalenie, czy doszło do zachowania „rzetelnej równowagi” przeciwstawnych interesów, dokonane zostało na tle społeczno-kulturowej specyfiki sytuacji w państwie pozwanym. Różnica pomiędzy obu wyrokami polega na treściach owego kontekstu. Rosyjskie społeczeństwo (a także – elity władzy) zajmują, w odróżnieniu od Włoch, stanowisko o zdecydowanie bardziej „tradycyjnym” charakterze wobec problemu związków monoseksualnych.