Rok 399 p.n.e. – Sokratejska sprawiedliwość i prawna polis

Abstract

Skazanie przez sąd ateński w 399 r. p.n.e. Sokratesa (ur. ok. 469 r.) uruchomiło filozoficzny namysł Platona. Uznał, że ów wyrok był wielką niesprawiedliwością publicznej władzy. U jego źródeł, jak mówił sam Sokrates, była ludzka nierozumność. Ale też Platon u podstaw owej tragedii widział ówczesne warunki prowadzenia polityki, zdominowane przez homerycki paradygmat siły i sukcesu oraz resentyment demokratycznych populistów. Sokratejska arete – w postaci dobra etycznego – przeciwstawiła się homeryckiej i sofistycznej arete, rozumianej jako techne. Postępowanie wedle tradycyjnych wzorów utrudniało etyczne życie refleksyjnych obywateli. Sokrates zaś podkreślał, że na jego długie życie wpłynęło unikanie polityki. To jednak nie uchroniło go przed nienawiścią i sprawą karną. Ważną kwestią jest możliwość pojawienia się „sprawy Sokratesa” w XXI w. Po wyroku z 399 r. p.n.e. upubliczniło się nowe spojrzenie na sprawiedliwość, filozof zaproponował bowiem dobro jako novum etyczne określające sprawiedliwość. Dwadzieścia pięć wieków temu pojawiła się więc myśl inicjująca wizję człowieczeństwa jednostki. Z epoką oświecenia uwyraźniła się wizja prawa praw człowieka w kontekście fundamentalnego sokratejskiego humanistycznego paradygmatu. Współczesne zaniepokojenie ludzi, wynikające z niejasności różnych orzeczeń sprawiedliwości, wywołuje potrzebę uzyskania pewniejszego punktu oceny. Próbował udzielić w tym zakresie odpowiedzi już Platon, ukazując Sokratesa jako przykład sprawiedliwego człowieka. Skazanie go było dla Platona ważnym powodem do badań nad niedostatkami moralności w demokratycznej polis, nad wadami władzy i słabością ustawy. A zwłaszcza nad warunkami sprawiedliwego wyroku i sądu, prawodawcy i polis. Pewnemu zilustrowaniu novum Sokratejskiego podejścia do sprawiedliwości może posłużyć przypomnienie pojmowania sprawiedliwości w ujęciu wcześniejszej koncepcji archaicznej – physis, a także sofistów. Tych, które kwestionował filozof. Owemu celowi służy też ukazanie sytuacji ówczesnej demokracji. To dzięki jej filozoficznej krytyce, płynącej z wizji szczęśliwego życia, wykształcała się nowa koncepcja sprawiedliwości i prawnej polis.