Podstawowa struktura konstytucji i normy niezmienialne – jakie lekcje z Kenii dla Polski?

Abstract

W maju 2021 r. Izba Konstytucyjna Kenijskiego Sądu Powszechnego (High Court) unieważniła ustawę o zmianie konstytucji uchwaloną już przez parlament i mającą być poddaną pod referendum zatwierdzające. Orzeczenie to zostało w sierpniu 2021 r. utrzymane w mocy przez Sąd Apelacyjny (Court of Appeal) i jest obecnie przedmiotem postępowania przed Sądem Najwyższym (Supreme Court). Zdaniem Sądu Powszechnego, uchwalone zmiany konstytucji obarczone były szeregiem wad prawnych, przy czym najbardziej doniosłą z nich było naruszenie podstawowej struktury konstytucji. Powołując się na koncepcję podstawowej struktury konstytucji, Sąd stwierdził, że pewne normy Konstytucji Republiki Kenii są niezmienialne, mimo że tekst konstytucji nie nadaje im expressis verbis takiego waloru. Niezmienialność ma zatem charakter dorozumiany i wynika z doniosłości tych norm dla całokształtu konstytucji. Analiza tego orzeczenia nie tylko stawia w nowym świetle część ustaleń polskiej doktryny dotyczących norm niezmienialnych, ale także skłania do refleksji nad genezą Konstytucji RP z 1997 r., jej związku z erozją praworządności pod rządami Prawa i Sprawiedliwości i sposobów przyszłej naprawy wyrządzonych w ten sposób szkód.