„Drang nach Osten“ als Visiotyp im polnischen konservativen Mediendiskurs

Abstract

Im Mittelpunkt des Aufsatzes steht die Frage, mittels welcher multimodaler Kompo-nenten das Stereotyp „Drang nach Osten“, in dem sich die polnische Wahrnehmung von Deutschland als Bedrohung und Gefahr bündeln, als Visiotyp in der polnischen konservativen Presse realisiert wird. Stereotype als kommunikative Phänomene werden nicht nur sprachlich, sondern auch visuell repräsentiert. Deswegen wird in der Arbeit zunächst die Geschichte des Stereotyps „Drang nach Osten“ nachgezeichnet und eine lexikalische Analyse der parlamentarischen Debatte aus der Zwischenkriegszeit, der Zeit der Volksrepublik Polen sowie der Phase 1989-2019 durchgeführt, um die dominanten Bedeutungsprofile des Begriffs „Drang nach Osten“ herauszuarbeiten. Anschließend wird auf die visuellen Stereotype und Visiotype sowie auf die Titelseiten von Zeitschriften und Visiotype als multimodale Texte eingegangen, um ferner anhand ausgewählter Titel-seiten die multimodalen Elemente des Visiotyps zu identifizieren. Aus der Analyse geht hervor, dass sich die konservative Presse solcher Visiotype bedient, die sich auf Kreuz-ritter, Preußen und Nationalsozialisten bezieht.

In this article, we try to answer the question by means of which multimodal components is the stereotype “Drang nach Osten”, that is a conceptualization of the threat and danger to Poland from Germany, realized in the Polish conservative press. We assume that stereo-types are communication phenomena, which are represented not only linguistically, but also visually. Therefore, the article first describes the history of the “Drang nach Osten” stereotype and presents its lexical analysis on the basis of a corpus of Polish parliamen-tary debates from three important periods: the interwar period, the People’s Republic of Poland, and the present day after 1989. This allows for a reconstruction of the dominant semantic profiles of the slogan “Drang nach Osten”. The article then discusses such problems as the visual stereotype, the visiotype and the ways it is used for the cover of weekly opinion magazines, the visiotype as a multimodal message. It closes with an analysis of the multimodal components of the “Drang nach Osten” visiotype on the basis of selected covers. The research proves that when depicting Polish-German relations the conservative press reaches for visiotypes that refer to the propaganda stereotype of the “German” (“Crusader”, “Prussian” and “Nazi”).

W niniejszym artykule próbujemy odpowiedzieć na pytanie, za pomocą jakich komponentów multimodalnych realizowany jest w polskiej prasie konserwatywnej stereotyp „Drang nach Osten”, czyli konceptualizacja zagrożenia i niebezpieczeństwo dla Polski ze strony Niemiec. Wychodzimy z założenia, że stereotypy to fenomeny komunikacyjne, które reprezentowane są nie tylko językowo, ale także wizualnie. Dlatego w artykule najpierw opisano historię stereotypu „Drang nach Osten”, a także pokazano jego analizę leksykalną na podstawie korpusu polskich debat parlamentarnych z trzech ważnych okresów: dwudziestolecie międzywojenne, PRL, współczesność po 1989 roku. Pozwoliło to zrekonstruować dominujące profile semantyczne sloganu „Drang nach Osten”. Następnie omówiono takie problemy, jak: stereotyp wizualny, wizjotyp i sposoby jego wykorzystania na użytek okładek tygodników opiniotwórczych, wizjotyp jako przekaz multimodalny. Artykuł zamyka analiza multimodalnych komponentów wizjotypu „Drang nach Osten” na podstawie wybranych okładek. Badania wykazały, że prasa konserwatywna – przedstawiając relacje polsko-niemieckie – sięga po wizjotypy, które nawiązują do stereotypu propagandowego „Niemca” („Krzyżaka”, „Prusaka” i hitlerowca”).