Entwöhntes Wohnen – Literatur über das Wohnen in der Pandemie

Abstract

Der Lockdown im März 2020 hybridisiert den Wohnraum. Die architektonischen Grenzen der Wohnung erweichen in der Digitalisierung. Urbanisierung, ökonomische und ökologische Veränderungen, demographischer Wandel und Migration verlangen nicht erst kürzlich nach einer erneuten wissenschaftlichen und künstlerischen Reflexion über das Wohnen – gerade in Städten – und auch nach Fragen der Gestaltung angemessenen Wohnens. Die im europäischen Raum wohl radikalste Veränderung von Wohnräumen in der Moderne ist im 19. Jahrhundert im Zuge zunehmender Industrialisierung und Zuwanderung in den Städten zu sehen. In der Gegenwartsliteratur werden Wohnideale und -konzepte des 19. Jahrhunderts wieder aufgegriffen und ermöglichen es, neue Bedingungen und Möglichkeiten des Wohnens im Zusammenhang mit der Pandemie als historisches Problem zu reflektieren. Dabei spielen v.a. die in der Digitalisierung gewonnenen Kommunikationsmöglichkeiten zwischen den im Zuge des Lockdowns abgeschlossenen privaten Räumen und der Öffentlichkeit eine Rolle. Der folgende Aufsatz soll zunächst die theoretisch-geschichtlichen Hintergründe offenlegen und daraufhin zwei Texte der Gegenwartsliteratur – ELFRIEDE JELINEKS Lärm. Blindes sehen. Blinde sehen und MARICA BODROŽIĆS Pantherzeit – im Hinblick auf das Wohnen zu untersuchen und dabei die Texte nach ihren Reflexionen über Wohnen und Öffentlichkeit, Wohnen und Digitalität sowie Wohnen und Ich zu befragen. Der Versuch, der Gegenwart – in zuweilen durchaus fragwürdiger Hinsicht – einen besonderen Sinn zu geben, aber auch der Versuch, die menschlichen Lebensbedingungen in der Pandemie ästhetisch zur Erfahrung zu bringen, verbindet die beiden sonst sehr unterschiedlichen Texte.

The lockdown in March 2020 hybridizes living spaces. The architectural boundaries of the home are softened through digitization. Urbanization, economic and ecological changes, demographic shifts, and migration have demanded reflection on housing, particularly in cities, within various fields of science and art, including questions about the design of appropriate living spaces. Perhaps the most radical transformation of living spaces in the modern era can be seen in the 19th century in Europe, as industrialization and immigration increased in cities. Against the backdrop of bourgeois ideals of the 19th century, contemporary literature reflects on living conditions during the pandemic after March 2020. In the hermetically sealed lockdown of digitization, literature also reexamines (political) communication between privacy and public space, as seen in ELFRIEDE JELINEK's play Lärm. Blindes sehen. Blinde sehen. Additionally, in this con-text, the living space, as exemplified in MARICA BODROŽIĆ'S Pantherzeit, becomes a projection surface for the self, which must turn its gaze inward in contrast to the social and public space. At times, a critical and somewhat questionable esoteric self-elevation can be observed, an attempt to give meaning to the crises of the present, but also an attempt to aesthetically experience human living conditions during the crisis.

Lockdown w marcu 2020 r. zhybrydyzował przestrzeń życiową. Architektoniczne granice mieszkania uległy w wyniku cyfryzacji zmiękczeniu. Urbanizacja, zmiany gospodarcze, ekologiczne, demograficzne i migracja wymagały – nie tylko w ostatnim czasie – refleksji naukowej i artystycznej nad warunkami bytowymi i nad odpowiednim projektowaniem mieszkań, zwłaszcza w miastach. W Europie najbardziej radykalne zmiany w przestrzeni życiowej w erze nowożytnej można zaobserwować w XIX wieku w następstwie rosnącej industrializacji i migracji do miast. We współczesnej literaturze ponownie podejmowane są ideały i koncepcje mieszkaniowe z XIX wieku, co z perspektywy historycznej umożliwia refleksję nad nowymi uwarunkowaniami i możliwościami związanymi z pandemią. Pewną rolę odgrywają tu możliwości komunikacyjne, uzyskane dzięki cyfryzacji łączącej sferę publiczną z zamkniętymi w czasie lockdownu przestrzeniami prywatnymi. Poniższy esej prezentuje najpierw tło teoretyczne i historyczne, a następnie analizuje dwa teksty należące do literatury współczesnej: ELFRIEDY JELINEK Lärm. Blindes sehen. Blinde sehen oraz MARIKI BODROŽIĆ Pantherzeit. Istotna jest w tych tekstach refleksja nad jakością mieszkania dla jednostki i dla sfery publicznej, mieszkaniem i cyfrowością oraz mieszkaniem i psychiką jednostki. W szczególności w twórczości BODROŽIĆ można dostrzec ezoteryczną autoafirmację, próbę nieadekwatnego uwznioślenia teraźniejszości, także próbę estetycznego doświadczenia ludzkich warunków życia w pandemii.