Pomiędzy protorasizmem szlacheckim a rasizmem naukowym. Studium porównawcze praktyk urasawiania innych na przykładzie polskich chłopów pańszczyźnianych i Afroamerykanów

Abstract

This article aims to make a comparative study of the phenomena of gentry protoracialism and modern scientific racism and to frame them, according to the functioning academic practice, in the category of socio-cultural facts. The author outlines the characteristics of the phenomena: Polish aristocratic proto-racism and the medicalisation of the notion of the human race in the United States at the turn of the 20th century, harnessed to the process of secondary prejudice against non-whites. She points out some common elements in the practices of racialising the Other in aristocratic Poland and America far removed in time. In this context, she considers racism as an analytical category that is a tool of Foucaultian discursive power, emphasising its class and dystopic nature. He draws attention to the transformations that took place in understanding the concept of race with the progressive development of the Enlightenment European ideal of scientism. He points out the characteristics and figures commonly identified with the Other. He explains their similarity with a common core derived from early European ethnocentrism.

Celem artykułu jest dokonanie studium porównawczego zjawisk protorasizmu szlacheckiego i nowożytnego rasizmu naukowego oraz ujęcia ich, zgodnie z funkcjonującą praktyką akademicką, w kategorii faktów społeczno-kulturowych. Autor zarysowuje charakterystykę zjawisk: polskiego protorasizmu szlacheckiego i medykalizacji pojęcia ludzkiej rasy w Stanach Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku, zaprzęganej w proces wtórnego uprzedmiatawiania nie-białej ludności. Wskazuje na pewne elementy wspólne praktyk urasawiania Innych zarówno w szlacheckiej Polsce, jak i oddalonej w czasie Ameryce. W tym kontekście rozpatruje rasizm jako kategorię analityczną będącą narzędziem Foucaultowskiej władzy dyskursywnej, podkreślając jej klasowy i dystynkcyjny charakter. Zwraca uwagę na przemiany, które dokonywały się w rozumieniu pojęcia rasy wraz z postępującym rozwojem oświeceniowego europejskiego ideału naukowości. Wskazuje na cechy i figury powszechnie utożsamiane z Innymi. Ich podobieństwo tłumaczy wspólnym rdzeniem, wywodzącym się ze wczesnego europejskiego etnocentryzmu.