Pokaż uproszczony rekord

dc.contributor.authorKnapik, Aleksandra
dc.date.accessioned2024-04-12T13:34:20Z
dc.date.available2024-04-12T13:34:20Z
dc.date.issued2023-12-31
dc.identifier.issn2084-851X
dc.identifier.urihttp://hdl.handle.net/11089/51704
dc.description.abstractThe rich, spontaneously growing vegetation of the Puławy garden, “born of nature”, served to create an atmosphere of moodiness, emotionality and mystery, conducive to the release of specific feelings and memories. Plants with decorative flowers placed in almost every corner of the complex became a vehicle for emotional emotions. Izabela Czartoryska née Flemming (1745–1835) in her correspondence, guided by the flowering season of specific species, asked her relatives to come to Puławy to contemplate spring, summer and autumn gardens. Guests passing by the plant compositions could admire their colors, smell and structure, engaging all their senses. Particularly rare species of trees, shrubs and perennials became the subject of interest. Navigating the medium of a flower garden required not only botanical knowledge, but also personal and emotional commitment. Czartoryska herself played the role of a guide in correctly reading the content of the composition, explaining the meaning of each flower bed.As part of the research, the issue of the Duchess’s activities in the field of garden art were presented, serving to maintain her image as a Gardener-Artist. Various floral forms present in the compositional arrangement of the landscape garden in Puławy were discussed, such as: flower meadows, flower beds, flower theaters, groups of perennials and symbolic arrangements combining plant compositions, monuments and commemorative stones. The main corner of the Puławy park, where Czartoryska spent her time on “garden entertainment”, was Mały Ogródek (The Little Garden), adjacent to the palace. The intimate garden interior became a place for the duchess’s first experiments in growing and caring for flowers, under the supervision of a professional gardener. The history of its creation and its compositional arrangement are discussed on the basis of archival sources.In addition to the extremely impressive collection of plants in the ornamental garden, the Czartoryski family boasted a rich collection of exotic plants cultivated in six orangeries. The expensive collection, confirming the high status of the owners, was exhibited in the garden in the spring and summer season. Based on handwritten, printed and iconographic sources, a list of greenhouse plants cultivated by Puławy gardeners and methods of displaying them is presented.As demonstrated, the abundance of plants decorating meadows, flower beds and smaller flower arrangements should be treated as an expression of Izabela Czartoryska’s botanical interests. The colorful compositions simultaneously radiated the ideas of enlightened rationalism and education, as well as sentimental sensitivity and emotionality.en
dc.description.abstractBogata, spontanicznie rozrastająca się roślinność ogrodu puławskiego „zrodzona z natury” służyła kreowaniu atmosfery nastrojowości, uczuciowości, tajemniczości sprzyjającej wywołaniu określonych uczuć i wspomnień. Wzruszeń dostarczały rośliny o ozdobnych kwiatach sadzone niemal w każdym zakątku założenia. Izabela z Flemmingów Czartoryska (1745–1835) w swojej korespondencji, kierując się porą kwitnienia określonych gatunków, prosiła swoich bliskich o przybycie do Puław celem kontemplacji ogrodów wiosennych, letnich, jesiennych. Goście, przechodząc obok roślinnych kompozycji, mogli zachwycać się ich kolorystyką, zapachem i strukturą, angażując wszystkie swoje zmysły. Przedmiotem zainteresowania stawały się szczególnie rzadkie gatunki drzew, krzewów i bylin. Poruszanie się w medium ogrodu kwiatowego wymagało nie tylko wiedzy botanicznej, ale również osobistego i uczuciowego zaangażowania. Rolę przewodniczki we właściwym odczytywaniu treści kompozycji pełniła sama Czartoryska, która tłumaczyła znaczenie każdego klombu.W ramach podjętych badań przedstawiono problematykę działalności księżnej na polu sztuki ogrodowej, służącej podtrzymaniu jej wizerunku jako ogrodniczki-artystki. Kolejno omówiono najróżniejsze formy kwiatowe obecne w układzie kompozycyjnym ogrodu krajobrazowego w Puławach, takie jak: łąki kwietne, klomby kwiatowe, teatry kwiatów, grupy bylin oraz symboliczne aranżacje łączące kompozycje roślinne, pomniki i kamienie pamiątkowe. Głównym zakątkiem parku puławskiego, w którym Czartoryska spędzała czas na „rozrywkach ogrodowych”, był sąsiadujący z pałacem Mały Ogródek. Kameralne wnętrze ogrodowe stało się miejscem pierwszych doświadczeń księżnej nad uprawą i pielęgnacją kwiatów, z nadzorem profesjonalnego ogrodnika. Na podstawie źródeł archiwalnych omówiono historię jego powstania oraz jego układ kompozycyjny.Oprócz niezwykle okazałej kolekcji roślin w ogrodzie ozdobnym Czartoryscy mogli poszczycić się bogatym zbiorem roślin egzotycznych uprawianych w sześciu oranżeriach. Kosztowna kolekcja, potwierdzająca wysoki status właścicieli była eksponowana na terenie ogrodu w sezonie wiosenno-letnim. Na podstawie źródeł rękopiśmiennych, drukowanych i ikonograficznych przedstawiono wykaz roślin cieplarnianych uprawianych przez puławskich ogrodników oraz sposoby ich eksponowania.Jak wykazano, bogactwo roślin dekorujących łąki, klomby i pomniejsze aranżacje kwiatowe należy traktować jako wyraz zainteresowań botanicznych Izabeli Czartoryskiej. Barwne kompozycje odzwierciedlały jednocześnie idee oświeconego racjonalizmu i edukacji oraz sentymentalną wrażliwość i uczuciowość.pl
dc.language.isopl
dc.publisherWydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiegopl
dc.relation.ispartofseriesTECHNE. Seria Nowa;12pl
dc.rights.urihttps://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
dc.subjecthistory of garden arten
dc.subjectIzabela Czartoryskaen
dc.subjectPuławyen
dc.subjectlandscaped gardenen
dc.subjectflower formsen
dc.subjecthistoria sztuki ogrodowejpl
dc.subjectIzabela Czartoryskapl
dc.subjectPuławypl
dc.subjectogród krajobrazowypl
dc.subjectformy kwiatowepl
dc.titleO sztuce i praktyce komponowania form kwiatowych w ogrodzie puławskimpl
dc.title.alternativeAbout the art and practice of composing flower forms in the Puławy gardenen
dc.typeArticle
dc.page.number265-287
dc.contributor.authorAffiliationUniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztukipl
dc.identifier.eissn2720-149X
dc.referencesBCK, sygn. 3978 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, t. 1, Opis Historyczny Puław, dziś Nowo-Aleksandryi oraz Rys krótki Biograficzno-historyczny i Rodowod J. O. Książąt Czartoryskich na podstawie dzieł historycznych polskich przez Gracyana Wereżynskiego b. Rejenta Lubartowskiego ułożony 1893 roku w Lublini, sygn. 3978.pl
dc.referencesBCK, sygn. 6030 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Korespondencja Izabeli z Flemmingów do Adama Kazimierza Czartoryskiego, list z 1811 roku, s. 89; List Izabeli Czartoryskiej do Adama Kazimierza Czartoryskiego, 24 maja 1815, s. 221, sygn. 6030.pl
dc.referencesBCK, sygn. 6067 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Mon petit Jardin ou Le souvenir de mes bons jours, [w:] Mémories et petits divers, s. 37–40, sygn. 6067.pl
dc.referencesBCK, sygn. 6079 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Kwity, rachunki domowe i wydatki inne księżnej z dóbr Sieniawa; Kwity domowe księżnej Generałowej, 1807, Notatka dla Pana Piramowicza, sygn. 6079.pl
dc.referencesBCK, sygn. 6107 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, List Ksie. Jenerała Ziem Podolskich do Pani Konstancyi Dembowskiej, [b.d.], s. 76–77, sygn. 6107.pl
dc.referencesBCK, sygn. 11259 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Administracja Generalna w Puławach, Od Fabryki Puławskiej dnia 11 Grudnia 1788; Rejestr Percepty y Expensy różnych Materyałów przy Fabryce Puławskiej w miesiącu Julij w 1791; Raport Tygodniowy robot, Stolarzow, Slusarzow, Blachażów, a 1791 do 17 Septembris; Raport Tygodniowy robot, Stolarzow, 1791; Raport Tygodniowy robot, Stolarzow y Slosarzow a 1791 do 8 Obtobris; Raport Tygodniowy robot Solarzow, Slosarzow, Blacharzow y robotników Ogrodowych u Rychtera w miesiącu Julij 1792; Raport Tygodniowy robot Solarzow, Slosarzow, Blacharzow y robotników Ogrodowych u Rychtera w miesiącu Marcu 1793; Rejestr Percepty y Expensy rożnych Materyałów przy Fabryce Puławskiey w Miesiącu Aprilis a 1793; Regestr Percepty y Expensy, różnych Materyałow przy Fabryce Puławskiej w Miesiącu Maju Roku a 1793; Raport Tygodniowy robot Solarzow, Slosarzow, Blacharzow y robotników Ogrodowych u Rychtera w miesiącu Junij 1793, sygn. 11259.pl
dc.referencesBCK, sygn. 11260 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Notatka do umowy zawartej z ogrodnikiem, s. 98; Liste des plantes procuré pour Pulavie, s. 159–161, sygn. 11260.pl
dc.referencesBCK, sygn. 11287 – Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie, Dobra Puławy. Archiwum w Puławach. Sumariusze dokumentów, Klucz Końskowolski, rok 1806, sygn. 11287.pl
dc.referencesBibl. Nauk. PAU i PAN, sygn. 582 – Biblioteka Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, Antoni Amborski, Opis Puław z przyległymi okolicami, Włostowice 1829, s. 1–37, sygn. 582.pl
dc.referencesBIERNACKA 1823 – Konstancja Biernacka, Podróż z Włodawy do Gdańska powrotem do Nieborowa w roku 1816. Opisana w listach Wandy, Eweliny i Leokadii przez Polskę K… z h. B-cką, List XVI – Ewelina do Wandy z Puław, Wrocław 1823.pl
dc.referencesCZARTORYSKA 1805 – Izabela z Flemmingów Czartoryska, Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław 1805.pl
dc.referencesCZARTORYSKA 1807 – Izabela z Flemmingów Czartoryska, Katalog drzew, roślin i kwiatów, [w:] Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław 1807.pl
dc.referencesCZARTORYSKA 1808 – Izabela z Flemmingów Czartoryska, Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław 1808.pl
dc.referencesDEMBOWSKI 1898 – Leon Dembowski, Moje wspomnienia, t. 1, Petersburg 1898.pl
dc.referencesGRZEGORZEWSKA 1898 – Sabina z Gostkowskich Grzegorzewska, Dziesięć dni w Puławach w roku 1828, Kraków 1898.pl
dc.referencesHIRSCHFELD 1780 – Christian Cay Lorenz Hirschfeld, Theorie der Gartenkunst, t. 3, Leipzig 1780.pl
dc.referencesKOŹMIAN 1853 – Andrzej Edward Koźmian, Podróż po Kępie Puławskiej opisana w r. 1828, „Pokłosie. Zbieranka literacka na korzyść sierot. Rok II”, Leszno 1853.pl
dc.referencesListy księżnej Izabeli 1891 – Listy księżnej Izabelli z hr. Flemmingów Czartoryskiej do starszego syna księcia Adama, zebrała Seweryna Duchińska, Kraków 1891.pl
dc.referencesWORONICZ 1818 – Jan Paweł Woronicz, Sybilla. Poema historyczne w czterech pieśniach, Lwów 1818.pl
dc.referencesALEKSANDROWICZ 1993 – Alina Aleksandrowicz, W edeńskiej krainie flory, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio FF: Philologiae”, t. 11, 1993, s. 36–50.pl
dc.referencesALEKSANDROWICZ 2005 – Alina Aleksandrowicz, „Zakładaj miły ogród…”, [w:] Pejzaże kultury. Prace ofiarowane Profesorowi Jackowi Kolbuszewskiemu w 65. rocznicę Jego urodzin, red. Władysław Dynaka, Marian Ursela, Wrocław 2005, s. 94–95.pl
dc.referencesALEKSANDROWICZ 2022 – Alina Aleksandrowicz, Twórczość Marii z ks. Czartoryskich ks. Wirtemberskiej. Literatura i obyczaj, Warszawa 2022.pl
dc.referencesCIOŁEK 1954 – Gerard Ciołek, Ogrody polskie: przemiany treści i formy, Warszawa 1954.pl
dc.referencesCLARK 1943 – Frank Clark, Eighteenth Century Elysiums: The Role of "Association" in the Landscape Movement, "Journal of the Warburg and Courtauld Institutes", t. 6, 1943, s. 165–189.pl
dc.referencesCZARTORYSKA 2015 – Izabela z Flemmingów Czartoryska, Tour Through England, [w:] Podróż po Anglii i Szkocji. Dziennik podróży po Anglii i Szkocji w roku 1790, oprac. wstęp A. Whelan, tłum. Zdzisław Żygulski jun., Agnieszka Whelan, Warszawa–Toruń 2015, s. 65–121.pl
dc.referencesDĘBICKI 1888 – Ludwik Dębicki, Puławy (1762–1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego na podstawie archiwum książąt Czartoryskich w Krakowie, t. 4, Lwów 1888.pl
dc.referencesFRIED 1980 – Michael Fried, Absorption and Theatricality. Painting and beholder in the age of Diderot, Berkeley 1980.pl
dc.referencesGOLIŃSKI 2005 – Stanisław Goliński, Puławy. Park – jego dzieje, oblicze i świat roślin, Puławy 2005.pl
dc.referencesGOŁĘBIOWSKA 1983/1984 – Zofia Gołębiowska, Podróż Izabeli i Adama Jerzego Czartoryskich do Wielkiej Brytanii (1789–1791), "Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, Sectio F", t. 38/39, 1983/1984, s. 129–146.pl
dc.referencesGOŁĘBIOWSKA 2000 – Zofia Gołębiowska, W kręgu Czartoryskich wpływy angielskie w Puławach na przełomie XVIII i XIX wieku, Lublin 2000.pl
dc.referencesIGNACZAK 2021 – Paweł Ignaczak, Izabela z Flemingów Czartoryska a plastyczna twórczość amatorska. Zagadnienia atrybucyjne i ideowe, [w:] Izabela Czartoryska – dux femina facti, materiały z konferencji, Puławy 29 czerwca 2019, red. Grażyna Bartnik, Lublin 2021, s. 23–40.pl
dc.referencesJAROSZEWSKI 1962 – Tadeusz Stefan Jaroszewski, Puławy w okresie klasycyzmu, [w:] Teka Konserwatorska, z. 5: Puławy, red. Stanisław Lorentz, Warszawa 1962, s. 64–86.pl
dc.referencesJAROSZEWSKI 1970 – Tadeusz Stefan Jaroszewski, Chrystian Piotr Aigner. Architekt warszawskiego klasycyzmu, Warszawa 1970.pl
dc.referencesJAROSZEWSKI/KOWALCZYK 1957 – Tadeusz Stefan Jaroszewski, Jerzy Kowalczyk, Puławy – zarys historyczny rozwoju przestrzennego, "Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t. 2, 1957, z. 3/4, s. 217–234.pl
dc.referencesJAROSZEWSKI/KOWALCZYK 1959 – Tadeusz Stefan Jaroszewski, Jerzy Kowalczyk, Artyści w Puławach w XVIII wieku w świetle ksiąg metrykalnych parafii Włostowice, "Biuletyn Historii Sztuki", t. 21, 1959, s. 213–221.pl
dc.referencesJURKOWSKA 2014 – Hanna Jurkowska, Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Warszawa 2014.pl
dc.referencesKEEN 1989 – Mary Keen, The Glory of the English Garden, London 1989.pl
dc.referencesKNAPIK 2018 – Aleksandra Knapik, Nieistniejący ogród doświadczalny Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej w Pożogu, "Maska. Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy", t. 39, 2018, s. 33–48.pl
dc.referencesKNAPIK 2020 – Aleksandra Knapik, Nieznana podróż ogrodowa Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej na Podole i Wpłyń w 1805 roku, [w:] Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 13, red. Wojciech Walczak, Katarzyna Wiszowata-Walczak, Białystok 2020, s. 595–620.pl
dc.referencesLICHACZOW 1991 – Dymitr Lichaczow, Poezja ogrodów. O semantyce stylów ogrodowo-parkowych, Warszawa 1991.pl
dc.referencesMORAWIŃSKA 1977 – Agnieszka Morawińska, Augusta Fryderyka Moszyńskiego rozprawa o ogrodnictwie angielskim. 1774, Wrocław 1977.pl
dc.referencesNIEMCEWICZ 1907 – Julian Ursyn Niemcewicz, Puławy. Poemat w czterech pieśniach, wyd. i objaśnił Józef Kallenbach, Brody 1907.pl
dc.referencesRZEPIŃSKA 1989 – Maria Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. 2, Warszawa 1989.pl
dc.referencesSADURSKA-DUFFY 2012 – Ewa Sadurska-Duffy, Botanika jako źródło naukowej i osobistej refleksji, "Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria", t. 21, 2012, nr 4, s. 259–266.pl
dc.referencesWHELAN 2008 – Agnieszka Whelan, Izabela Czartoryska and the designed landscape in Poland 1772–1831, "Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes", t. 28, 2008, s. 281–302.pl
dc.contributor.authorEmaila.knapik@poczta.onet.pl
dc.identifier.doi10.18778/2084-851X.16.13
dc.relation.volume2


Pliki tej pozycji

Thumbnail

Pozycja umieszczona jest w następujących kolekcjach

Pokaż uproszczony rekord

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0
Poza zaznaczonymi wyjątkami, licencja tej pozycji opisana jest jako https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0